سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 235

که این خصوصیت را دارد.

اما قسم دوم واجبات نفسیه، عبارت از آن واجباتی است که ایجابش برای آثاری است که بر آن ترتب پیدا می کند. برای خواص و فوائدی است که بر آن ترتب پیدا می کند، مثل ایجاب صلاه برای آثاری که بر صلاه مترتب می شود. نهی از فحشا و منکر، قربان کلی تقی، معراجیت، خیر موضوع و امثال ذلک. پس در حقیقت واجب نفسی، آن است که داعی به ایجابش مقدّمیت برای حصول واجب دیگر نباشد که این دو مصداق پیدا می کند. یک مصداق داعی به ایجابش فقط خودش است«لیس الاّ کمعرفه الله» یک قسم داعی به ایجابش آن خواص و آثاری است که بر آن ترتب پیدا می کند، مثل تمامی واجبات نفسیه غیر از مسألۀ«معرفت الله» حتّی سایر مسائل اعتقادیه هم اینها مقدّمیت برای «معرفت الله» دارد و اثرش و خاصیتش در رابطۀ با«معرفت الله» است.

اشکال مرحوم آخوند به تعریف واجب نفسی

اینجا زمینۀ اشکال مرحوم آخوند به این تعریف آماده می شود، کانّ ایشان اشکال می کنند، در نماز که شما می گویید: داعی بر ایجابش آن آثار و خواص است، سؤال این است که آیا آن آثار و خواص محبوبیت لزومیه دارد یا ندارد؟ اگر آن آثار و خواص محبوبیت لزومیه و وجوبیه ندارد، لازم نیست که این آثار و خواص در خارج تحقق پیدا کند، پس چرا نماز را واجب کردند؟ پس چرا صوم را واجب کردند؟ اگر آن آثار و خواص، ضرورت ندارد که در خارج وجود پیدا کند و لزوم ندارد تحقق پیدا کند، پس چرا اینها را واجب کردند؟ اگر بفرمایید نه آنها هم لازم التحقّق و واجب التحقّق است. اگر آنها هم واجب التحقق شد، نماز می شود واجب غیری. برای این که وجوب نماز برای چیست؟ داعی و محرّک برای ایجاب صلاه چیست؟ داعی و محرّکش تحقّق آن آثار و خواصی است که آنها واجب است و توقف بر صلاه هم دارد.

معراجیت از غیر طریق صلاه تحقق پیدا نمی کند، نهی از فحشا و منکر از غیر طریق صلاه تحقق پیدا نمی کند. پس همان طوری که شما وجوب وضو را به عنوان یک واجب غیری مطرح می کنید و دلیلتان هم این است که اگر وضو تحقق پیدا نکند، صلاه تحقق پیدا نمی کند، دربارۀ صلاه هم عین همین معنا پیاده می شود. اگر صلاه تحقق پیدا نکند، نهی از فحشا و منکر تحقق پیدا نمی کند، معراجیت تحقق پیدا نمی کند، «فما الفرق بین وجوب الوضوء و وجوب صلاه»؟ که شما وجوب وضو را وجوب غیری می دانید و وجوب صلاه را وجوب نفسی می دانید چه فرق است بین این دو؟ مرحوم آخوند این اشکال را خیلی محکم کند، یک«ان قلت و قلت» ی هم ذکر می کنند، که این«ان قلت و قلت» برای تحکیم همین اشکالی است که ایشان به این تعریف اول دارد. «ان قلت» می گوید: