سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 238

تحقق پیدا کند. اما خود وضو هم معنون به عنوان حسنی هست، چنین مسأله ای مطرح نیست. بعد می فرمایند: حالا فرض هم کنیم که وضو به حسب واقع آن هم معنون به عنوان حسن است. اما بحث در این است که عنوان حسن در ایجابش نقش دارد یا ندارد؟ معنون بودن و نبودن ملاک نیست.

این که بگوییم صلاه معنون به عنوان حسن هست و وضو معنون به عنوان حسن نیست، نه! این فارق نیست ممکن است هر دوشان معنون به عنوان حسن باشند. اما فرق در این جهت است که در صلاه آن عنوان حسن در رابطۀ با وجوب صلاه است، اما در باب وضو آن عنوان حسن در رابطۀ با وجوب وضو نیست. آن که ملاک است و فارق بین واجب نفسی و واجب غیری است، عبارت از این معنا است«مدخلیه العنوان الحسن فی الواجب النفسی فی ایجابه و عدم مدخلیه العنوان الحسن فی الواجب الغیری فی ایجابه، تمام الملاک و تمام الفرق» عبارت از این معنا است. و بعد می فرماید:

اینهایی که واجب نفسی و غیری را این طوری معنا کردند، گفته اند«الواجب النفسی ما امر به لنفسه و الواجب الغیری ما امر به لغیره» ایشان می فرماید نظر آنها هم بعید نیست که همین باشد که ما عرض کردیم.

خلاصۀ بحث در تفاوت واجب نفسی و غیری

پس خلاصۀ حل اشکال و تعریفی را که مرحوم آخوند در تعریف واجب نفسی و غیری ذکر می کنند، این است که این خواص و آثار و فوائدی که در آیات و روایات برای واجبات نفسیه ذکر شده، نقشی در وجوب نفسی این واجبات ندارد، آن که دخالت در وجوب نفسی واجبات نفسیه دارد، اولا معنون بودن به عنوان حسن است و ثانیا نقش داشتن آن عنوان در تعلّق وجوب به واجب نفسی است. اما در واجبات غیریه، یا اصلا عنوان حسن وجود ندارد، یا اگر وجود دارد، آن عنوان حسن نقشی در ایجاب آن واجب غیری ندارد. بیان ایشان را دقت بفرمایید، قبل از این که جواب ایشان را بدهد، استبعاد می کند که واجب نفسی و واجب غیری فرقشان این باشد، یعنی استبعاد می کند که این خواص و آثاری که در کتاب و سنت راجع به واجبات نفسیه ذکر شده، هیچ گونه مدخلیتی در ایجاب واجبات نفسیه نداشته باشد. اگر بخواهیم نفی مدخلیت کنیم، خیلی بعید است.

و اگر بخواهیم اثبات مدخلیت آن آثار و خواص را در وجوب نماز و امثال نماز کنیم، با نفسیت وجوب چه طوری جمع می شود؟ این نیاز به تأمّلی دارد.

پرسش:

1 - کلام آخوند«ره» در تعریف واجب نفسی و غیری را بیان نمایید.