سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 242

گفت: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» این علت وجوب را ذکر نکرده است؟ این نگفته که علت«وجوب صوم لعلکم تتقون» است؟ تتقون آثار صوم است، تقوی نتیجۀ صوم و خاصیت مترتبۀ بر صوم است.

کتاب مهم صدوق«ره» به عنوان(علل الشرایع) که از کتابهای نفیس شیعه است، علت احکام را بیان کرده، به مقتضای روایات که همه این کتاب هم روایت است، علل احکام را بیان کرده، گفته: «انما وجوب الصلاه لاجل ذلک، وجوب الحج لاجل ذلک، وجوب الصوم لاجل ذلک» ما همۀ اینها را کنار بگذاریم، بگوییم: نه وجوب نماز برای خاطر اینها نیست؟ وجوب حج برای اینها نیست، برای چیست؟ برای چیزی جعلی، یک عنوان حسنی است که منطبق بر اینها می شود و آن عنوان حسن به عقل ما نمی رسد. پس دور کتاب(علل الشرایع) را قلم می گیریم. این همه آیه و روایاتی که علل احکام را بیان کرده حالا به تعبیرات مختلف، مثل«لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» است در آیۀ صوم، یا در باب حج. در باب حج آن آیۀ معروفه«لیشهدوا» لام آورده«لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللّهِ فِی أَیّامٍ مَعْلُوماتٍ» این صریح قرآن است لام، لام غایت است لام، لام علت است. علت وجوب حج یک چنین مسأله ای است. ما همۀ اینها را نادیده بگیریم و بگوییم نه این حرفها نیست«لم یجعل وجوب الحج لان یشهدوا منافع لهم و لان یذکر اللّه فی ایام معلومات» آیا می شود کسی چنین حرفی را ملتزم شود؟ این با آیات و روایات مخالفت دارد.

منشاء حسن و قبح در اشیاء

اشکال دیگر به مرحوم آخوند، این است، این که ایشان می فرماید: وجوب واجبات نفسیه از یک عنوان حسن که منطبق بر این واجبات است، ناشی می شود. ما از دو اشکال قبلی صرف نظر می کنیم.

ولی این سؤال را مطرح می کنیم که این عنوان حسن که شما می گویید، حسنش برای خودش است یا برای آثار و خواصش است؟ این عنوان حسن که«صلاه تکون معنونه بعنوان حسن» معنای عنوان چیست؟ عنوان حسن را معنا کنید؟ عنوان حسن، یعنی آن که حسنش از محدودۀ عنوانش تجاوز نمی کند؟ یا این که شاید همۀ عنوانات حسنه هم برای آثار و خواصشان است؟ حتی در آن عناوینی که از نظر عقل محکوم به حسن و قبح است. آیا حسن و قبحش در محدودۀ خودش است؟ یا برای آثار و خواصش است، یعنی اگر عقل گفت: «الظلم قبیح و العدل حسن» شما می توانید بگویید: این «حسن العدل بما انه عدل» است؟ یا«بما انه یترتب علی العدل آثار و خواص»؟ آثار و خواصش یعنی مال مردم بدستشان می رسد، حق کسی تضییع نمی شود، موجب خوشحالی مردم است، موجب این است که کسی نتواند دیگر اشکال کند، می خواهیم سؤال کنیم از ایشان که این که شما می گویید