سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 247

تحقق پیدا کند. قول سوم همین قول بود، به ضمیمۀ این که در صورتی اطلاق وجوب بر آن اراده می شود که بواسطۀ هیأت افعل بروز و ظهور پیدا کند و روشن شود. اما بعد از آن که بروز و ظهور پیدا کرد، به همان ارادۀ مظهره و به همان ارادۀ مبرزه اطلاق وجوب می شود. ما قول اولی را اختیار کردیم و البته این بحث را به طور تفصیل گذراندیم، وجوب یعنی آنجایی که«هیأت افعل و ما یجری مجرا هیأت افعل و ما یکون به معنا هیأت افعل» وجود داشته باشد. حالا خود هیأت افعل باشد، یا جملۀ خبریه ای باشد که دلالت بر وجوب می کند، یا حتّی مادۀ«یجب» باشد.

اگر در روایت گفت: یجب این که فلان عمل تحقق پیدا کند، با مادۀ وجوب هم اگر بیان شد، مادۀ وجوب هم همان بعث و تحریک اعتباری را دلالت دارد. ما مجبوریم که در تقسیم وجوب به نفسیت و غیریت، همان تعریف اولی را که مرحوم آخوند ذکر کردند و بعد مورد مناقشه قرار دادند، اختیار کنیم و مناقشه ای را که ایشان بر این تعریف داشتند، جواب دهیم.

معنای واجب نفسی و مناقشۀ مرحوم آخوند در معنای واجب غیری

معنای واجب نفسی این است، که اگر یک شیئی را واجب کنند، یعنی بعث و تحریک اعتباری به آن توجه پیدا کند به لحاظ خودش، نه برای رسیدن به یک واجب دیگری، که آن واجب دیگر بدون این نمی تواند تحقق پیدا کند. نماز را برای خود نماز واجب کردند، نه برای واجب دیگری، که آن واجب توقف بر نماز دارد و«لا یمکن ان یتحقق بدون الصلاه» اما در باب وضو مسألۀ این طور نیست، در باب وضو از همان اوّلی که مسألۀ«فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَی الْمَرافِقِ» مطرح می شود، مقدمه اش«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاهِ» است که معنایش این است که این ایجاب غسلتین و مسحتین، برای تحقّق نماز واجب و تحقق فریضۀ الهیه است. منتها اشکال و مناقشه این بود که در باب صلاه مگر آثار و خواصی برحسب آیات و روایت مترتب نشده«إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ ، الصلاه معراج المؤمن، الصلاه قربان کلی تقی»؟ می گوییم: چرا مناقشۀ مرحوم آخوند این بود که این خواص و آثاری که مترتب بر نماز است، لازم التحقق و واجب التحقق است.

اگر نسبت نماز به این آثار و خواص واجب التحقق شد، مثل نسبت وضو به نماز می شود. وضو مقدّمیت برای صلاه واجب دارد، صلاه واجب هم مقدّمیت برای این آثار و خواص واجب لازم التحقق دارد؛ پس همان طوری که وجوب وضو غیری، شد، وجوب نماز هم غیری خواهد شد. بر حسب این تحقیقی که در رابطۀ با معنای وجوب کردیم، جواب این اشکال روشن است.

در باب وضو و نماز هر دو مبعوث الیه است، به هر دو بعث و تحریک اعتباری مساوق با وجوب متعلق شده است. می پرسیم: چرا وضو واجب است؟ می گویند: «للتوصل الی الصلاه الواجبه» از کجا