سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 249

و در همین جهت است. ما در باب وضو و صلاه هل لنا ثلاث تکلیف؟ سه واجب تحقق دارد یا دو تا؟ اگر دو تا هست، دیگر مسأله به صلاه ختم می شود و اگر دو تا هست دیگر وجوب غیری صلاه چطور تصور می شود؟

(پاسخ استاد به شاگرد): صلاه ظهر مقدمه نیست، ترتیب یکی از شرائط است. ثانیا غایت ایجابش چیست؟ اگر ما گفتیم: ترتیب شرطیت برای نماز عصر دارد، در کدامیک از این دو وجوب در غایتش یک تضییقی به وجود می آید؟ آیا الان که ترتیب شرطیت دارد، باید بگوییم: نماز ظهر برای نماز عصر واجب شده است؟ آیا شما«بما انکم متشرعه» یک چنین حرفی می توانید بزنید؟ نه تضییق در ایجاب نماز ظهر ارتباطی به نماز عصر پیدا می کند، نه ایجاب نماز عصر در آن یک تضییقی می آید.

لکن یک قیدی اینجا در خصوص صلاه عصر مطرح است، «و هو ترتبه علی الظهر» آیا این ترتب برای ایجاب نماز ظهر غایتی است که نماز ظهر را مثل وضو برای نماز عصر مقدمه می کند؟ کسی نمی تواند چنین مطلبی را که در رابطۀ با وضو و صلاه مطرح است، روی شرطیت ترتیب، بین نماز ظهر و نماز عصر پیاده کند.

تفاوت واجب غیری و نفسی

پس خلاصه این است که اساس حرفهای مرحوم آخوند و این که ایشان مجبور شدند آن راهی را که بیان کردیم، طی کردند که انسان اگر جواب تفصیلی هم از آن راهی که ایشان ذکر کردند، نداشته باشد، لکن اجمالا می تواند بگوید این حرف مقطوع الخلاف است، ولو این که روی جزئیاتش هم نتواند انسان انگشت بگذارد و جواب دهد، ولی پیداست که آن راه مقطوع الخلاف است که آدم بگوید: نماز ایجابش برای این حرفها نیست که توی کتاب و سنت هست، برای یک چیز مخفی است که بر همۀ عقلاء تا روز قیامت هم مخفی خواهد بود، اما اگر به عقلاء بگویند، عقلاء یک مدح و ذمی نسبت به فاعل و تارکش مطرح می کنند. این تقریبا ممّا یقطع بخلافه است، اما چیزی که سبب شده که این راه انحرافی را ایشان طی کنند همین نکته است که آیا در باب وضو نماز و آثار نماز ما سه تا واجب داریم یا دو تا واجب داریم؟ اگر سه تا واجب می داشتیم این اشکال شما درست بود. «وضو وجب لصلاه، صلاه هم وجبت للنهی عن الفحشاء و المنکر» اما اگر دو تا واجب به آن معنایی که در باب وجوب ذکر کردیم بیشتر نداشته باشیم، دیگر چه معنا دارد که بگوییم: صلاه هم واجب شده برای توصل به چه؟ باید بگوییم«للتوصل الی واجب آخر»، واجب آخری وجود ندارد که این مسأله را در باب صلاه عنوان کنیم. لذا همان تعریف اول که لعل تعریف مشهور هم باشد، تعریف بسیار صحیحی است، منتهی با توجه به حقیقت معنای وجوب و بحثی که در این رابطه به طور تفصیل