سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 25

است. این راجع به امر اولی که ایشان دربارۀ تحریر محل نزاع ذکر می کنند. راجع به امر دوم مطلبشان درست است که علل غائیه از محل بحث خارج است برای اینکه وجود علمی آنها نقش در تحریک و تحرّک و تحقق اراده دارند.

جواب به خروج اضافات و اعتبارات از محل بحث

اما مطلب سومشان این بود که اضافات و امور انتزاعیه از محل بحث خارج هستند. مثلا مسألۀ سبق، مسألۀ لحوق، مسألۀ تقدّم و تأخّر، مسألۀ تعقّب و امثال ذلک، اینها را ایشان از بحث خارج دانستند. بعد یک بیانی در رابطۀ با علت خروج اینها ذکر کردند که عرض کردیم نزدیک به همان بیانی است که امام بزرگوار در اصل مسألۀ حل اشکال بیان کردند. اگر مقصود ایشان همان معنا باشد و مقصودشان قدّم وصفی و تأخّر وصفی و تقدّم و تأخّر عنوانی نباشد.

به عبارت دیگر: در این امر سوم ایشان دو احتمال جریان دارد: یک احتمال این است که نظر واقعی ایشان به همان بیانی باشد که امام بزرگوار ذکر کردند که عبارت هم خیلی ابائی از این معنا ندارد. اگر نظر ایشان همان امر هم باشد، یک اشکال به مرحوم محقق نائینی(ره) وارد است و آن این است: بیانی را که امام بزرگوار ذکر فرمودند، برای حل اشکال بود، به عنوان حل اشکال چه چیز از آن استفاده کردند و شما چه چیز می خواهید استفاده کنید؟ می خواهید استفاده کنید که اینها خارج از محل نزاع است. پس مطلب روی این احتمال، یک مطلب است. مطلب هم فی نفسه صحیح است. اما از این مطلب صحیح چه چیز می خواهیم استفاده کنیم؟ استفاده امام بزرگوار این بود که این راه حل اشکال است. در باب فضولی این حرف را می آوریم، در باب صوم مستحاضه همین حرف را می آوریم و به عنوان راه حل از این مطلب استفاده می کنیم. اما شما همین مطلب حق را آوردید، از آن استفاده می کنید که پس این خارج از محل نزاع است. اگر یک مطلبی به نظر شما حق و واقعا هم حق بود، این دلیل بر این است که پس باید آن مطلب از محل نزاع بیرون باشد یا اینکه در همان محل نزاع آن مطلب حق را بیاوریم و به عنوان راه حل از آن استفاده کنیم؟

نتیجتا روی این احتمال، در عین اینکه مطلب، مطلب درستی است، اما آن استفاده ای که شما از این مطلب صحیح می خواهید بکنید که«فهی خارج عن محل نزاع» می گوییم: این استفاده را نمی شود کرد، باید گفت: حالا که اینطور شد، «فهی طریق حل الاشکال فی محل النزاع» بین این دو خیلی فاصله است که این را دلیل بر خروج از محل نزاع بدانیم، یا اینکه این را راه حل اشکال در محل نزاع بدانیم. این در صورتی است که نظر در این امر ثالث به همان چیزی است که امام بزرگوار بیان کردند و عرض کردیم بعید هم نیست که عبارت همین معنا را بخواهد دلالت کند. اما اگر آن احتمال