سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 251

شک در نفسیت و غیریت واجب

اگر در موردی احراز کردیم که فلان شیء وجوب دارد، اصل وجوبش را احراز کردیم، لکن نتوانستیم به دست بیاوریم که آیا این وجوبش وجوب نفسی است؟ یا این که وجوبش به عنوان وجوب غیری است؟ و ذی المقدمه اش مثلا فلان شیء واجب است، یک شیء واجب دیگر هم داریم. اما نمی دانیم این دومی را که واجب کردند، در رابطۀ با آن واجب اول است؟ مثل«ادخل السوق و اشتر اللحم» است، که«ادخل السوق» ایجابش برای خاطر«اشتراء لحم» است، ارتباط بین این دو تا وجوب وجود دارد، ارتباط مقدمیت و ذی المقدمیت. نفهمیدیم که این طوری ارتباط دارند؟ یا این که نه این واجب دوم خودش یک واجب نفسی غیر مرتبت به واجب اول است، هیچ ربطی به واجب اول ندارد. در حقیقت اصل وجوب شیء ثانی مسلّم، لکن نفسیت و غیریتش محل تردید و اشکال شد. در دوران بین نفسیت و غیریت، چه راهی را می توانیم پیش بگیریم؟ اینجا در دو مقام و جدای از یکدیگر بحث می شود: یک بحث که مقام اول است، در رابطۀ با این است که آیا ما یک اصل لفظی مثل اصالت الاطلاق، یا یک حکم عقل کما این که بعد بیان می کنیم«ان شاء الله» بعضی ها ذکر کردند، در صورتی که مقدمات تمسک به اطلاق همه اش وجود داشته باشد، داریم که از راه اصاله الاطلاق نفسیت این واجب را استفاده کنیم؟ یا از طریق حکم عقل مسألۀ نفسیت را استفاده کنیم؟ یا این که نه اصاله الاطلاق می تواند این معنا را روشن کند و نه عقل در این رابطه قضاوت خاص دارد. آن وقت در نتیجه نوبت می رسد به مقام دوم که آیا اصول عملیه از استصحاب و برائت و امثال اینها در اینجا چه حکمی دارند؟ پس این بحث بسیار مهمی است، در دو مقام هم باید بحث کرد و برای مطالعه اولا کلمات مرحوم محقق خراسانی را در این رابطه ملاحظه کنید، که آن کلمات باید مورد بحث واقع شود و ما ببینیم فرمایشات ایشان در جهات مختلف قابل قبول هست یا نه؟

پرسش:

1 - سه قول در معنای وجوب را بیان کنید.

2 - مختار استاد در معنای وجوب کدام است؟

3 - ملاک نفسیت و غیریت چیست؟

4 - مناقشۀ مرحوم آخوند(ره) در تعریف واجب نفسی و غیری و جواب استاد را بیان کنید.

5 - برای نفسیت و غیریت دو ثمره بیان کنید.