سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 253

تعبیر می کنیم: «الوضوء واجب اذا وجبت الصلاه». این قید همراه واجب غیری هست. اما در واجب نفسی می گوییم: «الصلاه واجبه»، دیگر وجوبش را معلّق نمی کنیم به یک واجب دیگری و آن را تابع واجب دیگری قرار نمی دهیم. پس در حقیقت، دوران بین نفسیّت و غیریّت مثل دوران بین اطلاق و تقیید می شود. در نتیجه، اگر مقدمات حکمت جاری شد، اصاله الاطلاق اقتضای نفسیّت می کند.

پس یک اصل لفظی به نام اصاله الاطلاق داریم که راه را برای نفسیّت و اثبات آن برای ما باز می کند.

این مطلبی است که مرحوم آخوند«ره» هم اینجا ذکر می فرمایند و هم در بعضی از مباحث گذشته ذکر کردند.

بیان استاد از کلام مرحوم آخوند، در تقسیم به لحاظ واجب

لکن همان طوری که آنجا هم جواب از این فرمایش را بیان کردیم، اینجا هم جواب روشن است.

جواب این است که وقتی می گویید: «الواجب» یا به تعبیر صحیح تر«الوجوب إمّا نفسیّ و إما غیریّ»، نفسیت و غیریّت، دو قسم برای یک مقسم هستند؛ یعنی مقسم شما«مطلق الوجوب» است، مقسم شما«طبیعه الوجوب» است. وقتی که این طبیعت را می گویید: «امّا نفسی و اما غیری»؛ یعنی همان طوری که وجوب غیری، یک قسم از وجوب مطلق است. وجوب نفسی هم یک قسم برای آن مقسم است و در مسألۀ تقسیم، تصور نمی شود که یک شیئی را مقسم قرار دهید؛ اما یکی از دو قسمش همین مقسم باشد، عین مقسم باشد؛ یعنی اگر مقسم بلاقید است، یک قسم هم بلاقید باشد، آیا چنین تقسیمی می تواند صحیح باشد؟ یا همیشه تقسیمها مثل دو نوع از یک جنس هستند؟ اگر شما جنس را بخواهید تقسیم به دو نوع کنید، امکان ندارد که یکی از دو نوع، عین همان جنس باشد بدون این که فصل ممیّز و فصل مشخصی داشته باشد. وقتی که جنس تنوّع پیدا می کند به دو نوع یا به انواع مختلفه؛ معنایش این است که هر نوعی عبارت از همان جنس است«مع خصوصیه زائده و قید زائد و فصل ممیز» و الاّ نمی توانیم تقسیم کنیم و بگوییم: «الحیوان، اما حیوان و اما انسان» این تقسیم، تقسیم غیر صحیح است. پس هر کجایی که پای تقسیم مطرح است، باید اقسام یا دو قسم از همان مقسم باشد با یک خصوصیت زائده و با قید زائد، منتها این قیدی که دخالت در قسم دارد، لازم نیست که حتما قید وجودی باشد، دو قسم لازم نیست که هر کدامشان متقیّد به یک قید وجودی باشند، گاهی یکی از دو قسم، متقیّد به قید وجودی است و دیگری متقیّد به قید عدمی است، به طوری که اگر آن قید عدمی از آن گرفته شود، دیگر آن قسم تحقّق پیدا نمی کند. پس مقسم شما عبارت از«وجوب» است؛ یعنی«مطلق الوجوب»؛ یعنی«جنس الوجوب». وقتی برای این مطلق، دو قسم شما ذکر می کنید؛ «امّا نفسی و اما غیری»، باید در هر کدام از اینها علاوۀ بر اصل وجوب، یک