سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 264

رابطۀ با ماده است، «لاصلاه الاّ بطهور»، نه«لا وجوب صلاه الاّ به طهور». پس هر کجا مسئلۀ غیریّت مطرح شد، بدانید که دو اشتراط لامحاله وجود دارد. از ناحیۀ مقدمه، اشتراط در رابطۀ با وجوب، از ناحیۀ ذی المقدمه، اشتراط در ناحیۀ وجود.

عدم شک بین نفسیت و جزئیت، در دلیل واحد

وقتی که این مقدمه درست شد، یک شبه مقدمه ای هم به عنوان توضیح محل بحث ما مطرح می شود و آن این است که جای دوران بین نفسیّت و غیریّت کجاست؟ کجا امر دایر بین واجب نفسی و غیری می شود؟ اگر از ناحیۀ مولا، فقط یک تکلیف وجوبی آمده باشد، ما می توانیم تردید بکنیم که این چیزی را که مولا واجب کرده نمی دانیم واجب نفسی است یا واجب غیری؟ اگر واجب غیری است، ذی المقدمه واجبش کجاست؟ فرض دوران بین نفسیّت و غیریّت در جایی که یک واجب داشته باشیم، غیر معقول است.

پس کجا فرض دوران بین نفسیت و غیریّت هست؟ آنجایی که مولا اول فرضا نماز را واجب کرد، گفت: «أَقِیمُوا الصَّلاهَ» ، واجب اول لامحاله واجب نفسی است؛ برای این که مسبوق به وجوب دیگری نیست، «أَقِیمُوا الصَّلاهَ» واجب نفسی است، این بدون هیچ تردیدی، یک تکلیف دومی از باب مثال به نام وجوب وضو آورد، این وجوب وضو چون مسبوق به وجوب صلاه است، برای شما ممکن است مورد تردید بشود که آیا این وجوب وضو به نحو واجب نفسی است؛ یعنی دو تکلیف مستقل غیر مرتبط به هم است یا این که این تکلیف دوم«لتوصل الی واجب آخر» و آن واجبی است که اول در کلام مولا مطرح شده است؟

در حقیقت دوران بین نفسیت و غیریت در آنجایی که مولا تنها یک تکلیف داشته باشد، این یک امر غیر متصوری است، همیشه باید دو تکلیف باشد، تکلیف اول قطعا نفسی است. تکلیف دوم بین نفسی و غیری مردد است؛ یعنی نمی دانیم این تکلیف دوم خودش استقلال دارد، هیچ ربطی به اولی ندارد، یک واجب نفسی است؟ یا این که این تکلیف دوم در رابطۀ با تکلیف اول است؟ در حقیقت در مقدمه و شبه مقدمه، ایشان دو مطلب را بیان کردند: یک مطلب این که در جمیع موارد غیریّت و نفسیّت، آنجایی که غیریّت مسلّمه و نفسیّت مسلّمه است، در جمیع آن موارد دو اشتراط تحقق دارد:

اشتراط از ناحیۀ مقدمه در رابطۀ با حکمش، اشتراط از ناحیۀ ذی المقدمه در رابطۀ با خود ذی المقدمه و وجود ذی المقدمه است. مقدمۀ دوم ایشان هم این بود که در دوران بین نفسیّت و غیریّت، همیشه فرضش در آنجایی است که ما دو تکلیف از ناحیۀ مولا داشته باشیم و الاّ در تکلیف واحد تصور نمی شود.