سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 270

لذا اگر در دلیل دوم هم اصالت الاطلاق جریان پیدا کرد، لازمش که عبارت از نفی اشتراط در مادۀ دلیل اول است، آن لازم هم بر آن ترتب پیدا می کند به لحاظ همین که اصالت الاطلاق یکی از امارات است و مثبتات امارات حجیت دارد. در نتیجه ما چه در هر دو دلیل اصالت الاطلاق را جاری کنیم و چه در یک دلیل، در هر کدام اصالت الاطلاق جریان پیدا کرد، برای نفسیت واجب دوم کافی است؛ یعنی در دوران واجب دوم بین نفسیت و غیریت ما حتی با یک اصالت الاطلاق می توانیم نفسیت را ثابت کنیم و اگر دو اصالت الاطلاق باشد البته چه بهتر، اما ضرورتی برای دو اصالت الاطلاق وجود ندارد.

حالت سوم عدم اطلاق هر دو دلیل

فرض سوم جایی است که نه دلیل اول الاطلاق دارد و نه دلیل دوم، به لحاظ این که فرضا هیچکدام از این دو دلیل در مقام بیان نیست، بلکه در مقام بیان اهمال یا اجمال است و مقدمات حکمت در هیچکدام جریان ندارد، در این فرض سوم ایشان می فرمایند: ما می پذیریم، اینجا دیگر راهی برای تعیین نفسیّت و غیریّت از نظر لفظ و اصالت الاطلاق نمی توانیم داشته باشیم. اما در آن دو صورت اول، اصالت الاطلاق مسأله را کاملا برای ما مشخص می کند و هیچگونه اشکالی در کار نیست. این بیان دقیقی است که این محقق بزرگوار«اعلی الله مقامه الشریف» بیان کردند.

مناقشۀ استاد در بیان محقق نائینی در دوران بین نفسیت و غیریت واجب

بعضی از جهات در کلام ایشان مورد اشکال است، که نیاز به تذکر و تعرض دارد، البته بعضی هایش را هم سابقا در بحث مسأله مقدمۀ واجب مطرح می کردیم، در همان روزهای اول تقریبا اشاره ای و بلکه بالاتر تفصیلا این معنا را بیان کردیم، مطالبی که ایشان در مقدمۀ اولی ذکر کردند، زمینه اش این بود که می فرمودند: بین وجوب مقدمه و وجوب ذی المقدمه، عنوان علیت و معلولیت مطرح است، چون می فرمودند: وجوب مقدمه از وجوب ذی المقدمه مترشح می شود و معنای ترشح هم علیت و معلولیت است؛ یعنی وجوب ذی المقدمه«عله لوجوب المقدمه»، این را ما به این صورت نه تنها در رابطۀ با وجوب پذیرفتیم و نه در رابطۀ با آن فعلی که انسان بخواهد بالمباشره خودش انجام بدهد و آن فعل توقف بر مقدمه دارد، که آنجا دیگر به جای وجوب، مسأله اراده مطرح است؛ مثل این که کسی اراده می کند«کون علی السطح» را بالمباشره انجام بدهد و بعد ملاحظه می کند، می بیند«کون علی السطح» توقف بر نصب سلم دارد و در حقیقت اینجا دو فعل مطرح است: یک فعل عبارت از«کون علی السطح» است و یک فعل عبارت از نصب سلم