سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 274

است که از این طریق می تواند به مطلوب نفسی راه پیدا کند و امکان رسیدن به مطلوب نفسی در کار است. پس اگر ما بخواهیم مسألۀ علیّت و معلولیّت را بین الارادتین در آنجایی که فعل را بالمباشره انجام می دهد، اگر بخواهیم این حرف را بزنیم هم تخصیص در قاعدۀ اراده لازم می آید و هم مخالفت با واقعیّت وجدانی این مسأله دارد؛ برای این که معمولا هم انسان این طور است، وقتی که یک کاری را تصمیم می گیرد، بعد از تصمیم می گوید: حالا برویم سراغ مقدماتش ببینیم مقدماتش چیست؟ از چه راهی می شود این مقدمات را انجام داد؟ آن وقت این مقدمات را با اراده انجام می دهد، بعد نوبت به ذی المقدمه می رسد، همین معنا در مسألۀ وجوب هم مطرح است؛ یعنی آنجایی که مولا الزام می کند یک ذی المقدمه ای را که از عبد صادر شود بنابر قول به این است که «مقدمه الواجب واجبه».

اما آنهایی که منکر وجوب مقدمه هستند، فعلا بحثی با آنها نیست، آنهایی که قایل هستند به این که مقدمه وجوب دارد، ما مکرر گفتیم که این وجوبی که در باب مقدمه محل بحث است، وجوب شرعی است، وجوب مربوط به شارع است و وجوب مولوی است، منتها بعضی از آثار برایش ترتّب پیدا نمی کند؛ مثل استحقاق عقوبت و امثال ذلک، این موجب این نمی شود که وجوب از شرعیت و مولویت خارج شود، آنچه که در باب مقدمۀ واجب محل بحث است، این معنا است و الا مسألۀ لزوم عقلی مقدمه و لابدیت عقلیۀ مقدمه نمی تواند محل نزاع باشد، کسی این معنا را انکار نکرده است و نمی تواند انکار کند، لذا علاوه بر لابدیّت عقلیه، وجوب شرعی مقدمه محل بحث است و در ملازمه بین وجوب شرعی ذی المقدمه و وجوب شرعی مقدمه، نزاع وجود دارد؟

عدم انتساب وجوب مقدمه به شارع

پس در حقیقت، هر دو وجوب اضافۀ به شارع دارد و اضافۀ به مولا دارد. حالا که اضافۀ به شارع و اضافۀ به مولا داشت، شما می خواهید بفرمایید: وجوب مقدمه معلول وجوب ذی المقدمه است، می خواهید بگویید: همین که شارع یا مولا مقدمه را واجب کرد، دیگر خواه ناخواه این مقدمه اتصاف به وجوب پیدا می کند، ولو این که در موالی عرفیه یک مولایی باشد که اصلا توجه به مقدمیّت مقدمه نداشته باشد، مولا نسبت به«کون علی السطح» دستور صادر کند، اما درعین حال، هیچ توجهی ندارد به این که نصب سلم برای«کون علی السطح» مقدمیت دارد، مولایی که نسبت به مقدمه بی توجه و بی التفات است، ما گردن او می گذاریم، می گوییم: نخیر، الا و لابد شما دو حکم صادر کردید؛ یک حکم راجع به«کون علی السطح» به عنون واجب نفسی، یک حکم هم نسبت به نصب سلم به عنوان واجب غیری، گردن مولا می گذاریم که شما به عنوان علّت و معلول دو حکم