سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 275

صادر کردید، مولا می گوید: من یک حکم بیشتر صادر نکرده ام، من که توجه به مقدمیّت مقدمه نداشته ام؛ مثلا اگر توجه می داشتم مثل همان«ادخل السوق و اشتر اللحم» دو حکم صادر می کردم، «ادخل السوق» واجب غیری، «و اشتر اللحم» واجب نفسی.

اما آنجایی که توجهی به مقدمیت مقدمه ندارد، لازمۀ علیت و معلولیت این است که ما گردن مولا بگذاریم که دو حکم مولوی از ناحیۀ شما آمده است، هر دو هم به شما انتساب دارد، منتها یکی از آنها علیّت دارد و دیگری معلولیّت. آیا واقعیت مسأله این طور است؟ یا این که نه، آن مولا اگر توجه داشته باشد به مقدمیّت نصب سلم؛ مثل«ادخل السوق و اشتر اللحم» این معنا را حکم می کند و اگر هم نکرد از راه ملازمۀ عقلی ما این معنا را بدست می آوریم، اما در آنجایی که مولا بی توجه باشد هیچ راهی برای اثبات این مطلب نیست، آنجا عقل هم حکم به ملازمه نمی کند، عقل نمی تواند بگوید: ما تحمیل می کنیم بر مولا که«صدر منک حکمان»: دو حکم از تو صادر شده است.

می گوید: یک حکم و یک ایجاب بیشتر از ناحیۀ من تحقق پیدا نکرده است، من که از مقدمیّت این مقدمه غافل بودم، چطور می توانم نسبت به این مقدمۀ مغفول عنها حکمی یا ایجاب و الزامی داشته باشم، بگویم نه، با این که تو توجه هم نداشتی«مع ذلک» دو حکم از ناحیۀ شما صادر شده است. آیا می شود چنین حرفهایی را گردن مولا گذاشت؟ اگر مسأله علیّت و معلولیّت باشد چاره ای نیست جز این که این مسایل را انسان ملتزم شود، در حالی که راهی برای التزام به این حرفها نیست و ما تفصیل بیشتر این مطلب را در اوائل بحث مقدمۀ واجب ذکر کردیم.

کفایت تحقق شرط واحد در دلالت اطلاق بر وجوب نفسی

اما آنچه که در رابطۀ با کلام مرحوم محقق نائینی«ره» خیلی اهمیّت دارد و باید روی آن دقت کنیم، این است که ایشان برای واجب غیری نسبت به واجب نفسی دو اشتراط درست کرد: یکی اشتراط وجوب به واجب غیری و واجب نفسی که وجوب واجب نفسی شرطیت دارد برای وجوب واجب غیری، یک اشتراط هم از آن طرف درست کرد و آن این است که وجود واجب نفسی مشروط است به وجود واجب غیری، ما روی این دو اشتراط باید دقت کنیم و البته اگر یکی از این اشتراطها هم ثابت شود، این کفایت می کند برای اصاله الاطلاقی که مرحوم محقق نائینی«ره» دنبالش هستند، اصاله الاطلاقی که ایشان در دوران بین نفسیت و غیریت مطرح می کنند، متوقف بر این نیست که دو اشتراط در واجب غیری درست کنیم، اگر یکی از این دو اشتراط هم باشد، اصاله الاطلاق می تواند مسأله نفسیت را ثابت کند، منتها ایشان می فرمایند: به حسب واقع دو اشتراط وجود دارد. اما آیا اصاله الاطلاق هم توقف بر این دو اشتراط باید داشته باشد؟ نه، لازم نیست که این دو اشتراط باشد تا اصاله