سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 280

باشد. البته گاهی از اوقات هست؛ اما این کلیّت ندارد، در مثل مسألۀ«کون علی السطح» و نصب سلّم با این که توقف، وجود دارد. مقدمیت، مسلّم است، لکن تقیید مطرح نیست. آن چیزی که مولا واجب کرده«کون علی السطح» است نه کون علی السطح مقید به نصب سلّم که این تقیید در ماده که عبارت از کون علی السطح است، مدخلیت داشته باشد. این را نفی کردیم؛ لیکن در عین حال گفتیم که اگر یک اشتراط هم در واجب غیری وجود داشته باشد، برای جریان اصالت الاطلاق کفایت می کند، لازم نیست برای اصالت الاطلاق دو شرط در واجب غیری داشته باشیم، یک نوع اشتراط هم برای این معنا کافی است.

بررسی شرطیت واجب نفسی نسبت به واجب غیری

این نوع دوم را بررسی می کنیم. ایشان می فرمود: وجوب واجب غیری مشروط به وجوب واجب نفسی است. در حقیقت می فرمود: تمامی واجبات غیریه، واجبات مشروطه هستند. منتهی خصوصیت و مزیت شرط اینها این است که شرط عبارت از وجوب ذی المقدمه است. وجوب ذی المقدمه شرطیت دارد برای وجوب مقدمه در سایر واجبات مشروطه، شرط عبارت از یک تکلیف نبود، زوال، شرط وجوب صلاه است، استطاعت، شرط وجوب حج است، زوال و استطاعت خودشان تکلیف نبودند، اما در واجب غیری شرط عبارت از وجوب واجب نفسی است.

سؤال می کنیم که این شرطیت از کجا آمده است؟ این شرطیت را از کجا به دست آوردید که وجوب واجب غیری مشروط به وجوب واجب نفسی است؟ از آن مقدمه ای که ایشان ذکر کردند، مسأله ترشح و مسأله معلولیت را مطرح می کردند از آنجا استفاده می شود که ایشان این شرطیت را در رابطۀ با علیت و معلولیت مطرح می کنند؛ یعنی می خواهند بفرمایند: این یک قاعدۀ کلی بلکه یک قاعدۀ عقلی هم هست. مسأله وقتی که روی محور معلولیت و علیت پیاده شد، برگشتش به یک جهت عقلی خواهد بود و به عنوان یک قاعده و ضابطۀ عقلیه مطرح می شود یعنی در حقیقت ایشان می خواهند این طوری ادعا کنند که هر علت و معلولی را که شما ملاحظه می کنید در معلول یک تقیید و یک صفت و یک اشتراط تحقق دارد و آن عبارت از وجود العله است«کل معلول مقید بوجود العله و مشروط بوجود العله» پس این یک خصوصیتی نیست که در«ما نحن فیه» ایشان بخواهند ادعا کنند؛ چون«ما نحن فیه» را یکی از مصادیق معلول و علت می دانند وجوب غیری را معلول می بینند و وجوب نفسی را علت می دانند روی همان ضابطۀ کلی می خواهند بگویند: «کل معلول مقید و مشروط و موصوف بوجود العله» لذا این قسمت را باید روی همان جهت عقلی بحث کنیم. اینجا دیگر جای جهت مسامحۀ عرفی نیست ببینیم در محدودۀ عقل آیا این معنا تحقق دارد، هر معلولی