سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 281

مشروط به وجود علت است؟ آن مقداری که هست این است که اگر علت نباشد معلول تحقق پیدا نمی کند.

عدم شرطیت علت نسبت به وجود معلول

اما این که معلول مشروط به وجود علت است این امر زایدی است و علاوه خلاف واقع هم هست. چرا خلاف واقع است؟ برای این که این معلولی را که شما می خواهید مقید و مشروط به وجود علت کنید؛ آیا معلول را فی حال عدمه، مشروط به وجود علت می کنید یا فی الحال وجوده مشروط به وجود علت می کنید؟ شق ثالث در اینجا تصور نمی شود«المعلول المعدوم مشروط بوجود العله ام المعلول الموجود مشروط بوجود العله»؟ اگر بخواهید بگویید که معلول معدوم، مشروط به وجود علت است، مشروطیت صفت است، تقیید صفت است، تقیید را شما می خواهید ثابت کنید برای معلول، معلولی که وجود پیدا نکرده، صلاحیت این که اتصاف پیدا کند، صلاحیت برای اتصاف ندارد. این که شما می فرمایید: «ثبوت شییء لشیء فرع ثبوت مثبت له» این اختصاص به تشکیل قضیه ندارد. انحصار ندارد به آنجایی که بخواهید قضیۀ حملیه تشکیل دهید. اختصاص به زید قائم ندارد که بخواهید قائم یا قیام را برای زید ثابت کنید. این فرع این است که زیدی تحقق داشته باشد و وجود داشته باشد تا بعد عنوان قائم یا وصف قیام را برایش ثابت کنید.

اگر به صورت قضیه هم نبود به صورت صفت و موصوف بود مثل این که می خواستید بگویید:

«زید القائم جائنی»، این«القائم» که به عنوان صفت برای زید ثابت می کنید، مشمول همین قاعدۀ ثبوت«شیئی لشیئی فرع ثبوت المثبت له» است که اصطلاحا از آن به قاعدۀ فرعیه و فرعیت تعبیر می کنند، قاعدۀ فرعیت تمامی موارد ثبوت را می گیرد، می خواهد به نحو قضیۀ حملیه باشد و می خواهد به نحو صفت و موصوف باشد؛ شما که اینجا مشروطیت را صفت برای معلول قرار می دهید می گویید: «المعلول مشروط» آیا معلول غیر موجود مشروط؟ یا معلول متحقق و موجود مشروط بوجود العله؟ پس این مشروطیت در حال عدم معلول یک امر غیرمعقولی است. شما بگویید: ما در حال وجودش می گوییم المعلول مشروط می گوییم یعنی المعلول الموجود مشروط بوجود العله. اگر معلول موجود مشروط به وجود علت شد، همیشه رتبۀ وصف، تأخر از رتبۀ موصوف و ذات موصوف دارد. ذات موصوف از نظر رتبه تقدم بر وصف دارد.

ببینیم آیا رتبۀ معلولیت که عبارت از موصوف است، تقدم دارد بر رتبۀ مشروطیت یا رتبۀ مشروطیت تقدم بر رتبۀ معلولیت دارد؟ آیا اول یعنی اول من حیث الرتبه، معلولیت باید ثابت بشود تا نوبت به مشروطیت برسد؟ در زید قائم مطلب روشن است. رتبۀ زید تقدم بر رتبۀ قیام دارد، او