سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 282

موصوف است و این هم صفت. آیا اینجا هم همین طور است«المعلول المشروط» یا«المعلول مشروط» آیا رتبۀ معلولیت متقدم بر رتبۀ مشروطیت است یا این که نه این مشروطیت است که معلولیت را به وجود می آورد. این مشروطیت است که زمینۀ معلولیت را متحقق می کند. در حقیقت رتبۀ مشروطیت متقدم بر رتبۀ معلولیت است و اگر تقدم پیدا کرد شما نمی توانید«المعلول مشروط» را درست کنید. این کشف از این می کند که اشتراطی تحقق ندارد، مشروطیتی تحقق ندارد.

ضابطۀ شرطیت علت نسبت به وجود معلول یا عدم آن

پس آنچه از عبارت به صورت یک ضابطۀ کلیه استفاده می شود و واجب غیری را هم به عنوان یک مصداق این ضابطۀ کلی مطرح می کنید که هر معلولی مشروط به وجود علت است. نه، مسأله این طور نیست. هیچگونه مشروطیتی در کار نیست. آنچه که هست، این است تا علت نباشد معلول تحقق پیدا نمی کند. همان طوری که در عکسش می گفتیم تا نصب سلم نباشد«کون علی السطح» تحقق پیدا نمی کند. اما لازمۀ این اشتراط«کون علی السطح» به نصب سلم و«تقیّد کون علی السطح» به نصب سلم نیست؛ این طرف قصه هم همین طور است. لازمۀ علیت و معلولیت این است تا وجوب نفسی تحقق پیدا نکند، وجوب غیری تحقق پیدا نمی کند همین مقدار. اما این که وجوب غیری فی وجوبه مشروط به وجوب نفسی همان طوری که وجوب حج مشروط به وجود استطاعت است؛ اینجا هم وجوب غیری مشروط به وجوب نفسی است. هیچ گونه شرطیت و مشروطیتی در کار نیست ولو این که علیت و معلولیت را هم بپذیریم با این که در جواب از مقدمه اصل علیت و معلولیت را رد کردیم؛ اما فرضا هم بپذیریم لازمۀ علیت و معلولیت اشتراط نیست.

(پاسخ استاد به شاگرد): خوب نباشد، وابستگی غیر از مشروطیت است، علت نباشد معلول نیست، نصب سلم نباشد«کون علی السطح» نیست اما این معنایش این نیست که«کون علی السطح» مقید به نصب سلم است مشروط به نصب سلم است. نه هیچگونه اشتراطی ندارد، فقط توقف در وجود است منتهی چیزی که یک قدری از نظر تعبیر به ذهن می زند، نه این که خود شرط هم از اجزاء علت تامه است ما تا مسألۀ شرطیت و مشروطیت را انکار می کنیم یک وقت می بینید در ذهن می آید که می خواهیم بگوییم که شرط از اجزاء علت تامه نیست در حالی که مسأله این نیست؛ مسأله بعد «تمامیت العله» است. یعنی«المعلول مشروط بوجود العله التامه» که این شرطیت یک امر زاید از علیت تامه است نه آن شرطی که در متن علت تامه قرار گرفته و اگر آن شرط نباشد اصلا علت تمام نیست، علت تامه تحقق پیدا نکرده است.

وقتی که این شرطیت یک امر زاید بر علیت تامه است و بعد از فرض تمامیت علت است.