سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 283

می گوییم این امر زاید دیگر از کجا آمده است؟ آنی که هست این است که هر شیئی بخواهد تحقق پیدا کند، علت تامه می خواهد. اما این که در تحققش هم قیدی وجود دارد و شرطی وجود دارد زاید بر علیت تامه، آیا این شرط زاید را ما از عنوان معلولیت استفاده می کنیم؟ این دیگر یک مطلبی نیست که عقل حکم به آن کند. علاوه به آن برهانی که ذکر کردیم، نمی شود مسأله به این صورت باشد با مراجعۀ به عقل. لذا این نوع شرطیت هم در کلام مرحوم محقق نائینی موردنظر و اشکال است و نتیجه این می شود که ما در واجب غیری هیچگونه اشتراطی را نمی بینیم، از این دو شرطی که ایشان ذکر فرمودند، هیچکدام از این دو شرط تحقق ندارد وقتی که واجب غیری مسأله تقیید و اشتراط در آن مطرح نبود، آن وقت اصالت الاطلاق چه طوری می تواند واجب نفسی را ثابت کند؟ اصالت الاطلاق در مقابل تقیید است، در مقابل اشتراط است اگر یک نوع اشتراط هم در واجب غیری باشد، اصالت الاطلاق او را نفی می کند اما اگر ما در واجب غیری هیچ نوع اشتراط را نپذیرفتیم دیگر از راه اصالت الاطلاق چه طوری می توانیم واجب نفسی را ثابت کنیم؟

در نتیجه این اصالت الاطلاقی که ایشان با آن دو مقدمه بیان کردند، نمی تواند راهی برای اثبات نفسیت باشد. گفتیم در دو مقام بحث داریم؛ مقام دوم در رابطۀ با اصول عملیه است در همین مقام اول قبل از رسیدن به اصول عملیه آیا غیر از اصالت الاطلاق یک راه دیگری وجود دارد که از آن راه مسأله نفسیت را استفاده کنیم یا نه؟

بیان امام«ره» در شک بین وجوب نفسی و غیری

اینجا سیدنا الاستاذ الاعظم الامام«قدس سره الشریف» راهی را ذکر و انتخاب فرمودند و نظیر این مطلب را در رابطۀ با مفاد هیئت افعل از نظر دلالت بر وجوب و عدم دلالت بر وجوب ذکر کردند و آن این است که حالا آنجا را اشاره کنیم تا«ما نحن فیه».

در مفاد هیئت افعل اگر مولا گفت: «ادخل السوق» و برای ما ثابت نشده که آیا هیئت افعل مفادش عبارت از وجوب و حکم لزومی است یا این که نه مفاد هیئت افعل با استحباب هم سازگار است و اگر قرینه ای بر وجوب نباشد ما نمی توانیم حمل بر وجوب کنیم. ایشان در آنجا این طور می فرمودند: ما از یک راهی می توانیم مسأله وجوب را به دست بیاوریم و آن این است که وقتی که مولا یک دستوری به صورت هیئت افعل صادر کرد و به تعبیر فارسی به عبدش گفت: برو بازار، فلان کار را انجام بده. عبد متحیر است که آیا این برو، برای وجوب و لزوم یا یک حکم استحبابی است که از ناحیۀ مولا صادر شده اینجا وقتی که مراجعۀ به عقل و عقلا می کند، عقل و عقلا می گویند که در مقابل دستور مولا که عبارت از یک حجتی است که از ناحیۀ مولا تمام است، عبد نمی تواند به