سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 287

تردیدی نیست. آن وجوب واجب فعلیت دارد و الان تحقق دارد. علت این که فعلیت دارد یا این است که آن واجب مطلق است البته با قطع نظر از این واجب غیری مردد، یعنی نسبت به غیر این، هیچگونه شرط و قیدی ندارد. یک واجب نفسی مطلق است بدون قید و شرط، یا این که اگر مشروط به شرطی هم هست، شرطش حاصل و تحقق پیدا کرده است. مثل این که شارع وضو را واجب کرده، نماز را هم واجب کرده و نمی دانیم از باب مثال که این وضو به عنوان واجب غیری مطرح است، یا این که خود این هم مثل صلاه وجوب نفسی دارد و صلاه این خصوصیت را دارد که وجوبش مشروط به زوال است و زوال هم در خارج تحقق پیدا کرده است. یعنی شک ما بعد از زوال حاصل شده است. حالا بعد از زوال نماز واجب مشروط بوده و شرطش که عبارت از زوال است، حاصل شده است. وضو هم قطعا وجوب دارد، لیکن وجوبش مردد بین نفسیت و غیریت است.

نتیجۀ نفسیت و غیریت

ایشان می فرماید: در این صورت که اولین صورت از صور ثلاثه است. اولا ببینیم که در اینجا چه فایده ای بر نفسیت و غیریت ترتب پیدا می کند، یک نتیجه که ما هم قبلا ذکر کردیم، مسألۀ تعدد عقوبت و عدم تعدد عقوبت است؛ به لحاظ این که مرحوم آخوند و شاگردان ایشان که از جمله محقق نائینی(ره) است، ما بعد در همین بحث ان شاء الله بحث می کنیم. اینها معتقدند که واجب غیری در عین این که وجوب دارد، در عین این که تکلیف به آن متوجه است، لیکن استحقاق عقوبت بر مخالفت واجب غیری مترتب نمی شود. استحقاق عقوبت تنها در رابطۀ با مخالفت با واجب نفسی است.

ایشان می فرماید: این اثر گرچه اینجا تحقق دارد که اگر وضو مثل صلاه هر دو وجوب نفسی داشته باشند، دو استحقاق عقوبت بر مخالفت مترتب است. اما اگر وضو وجوبش، غیری باشد؛ اینجا استحقاق عقوبت تنها بر ترک صلاه مترتب است؛ بر ترک واجب نفسی مترتب است. ایشان می فرماید: درست است این نتیجه هست. اما با این نتیجه کاری نداریم. در رابطۀ با تعدد یا وحدت عقوبت، فعلا نمی خواهیم در این مقام بحث کنیم؛ پس چه فایدۀ دیگری بر آن مترتب است؟ چه نتیجۀ دیگری اینجا هست؟ زوال که محقق شده، وجوب صلاه هم که محقق است. وجوب وضو هم که محقق است. پس چه اثری بر نفسیت و غیریت و دوران بین نفسیت و غیریت بار می شود؟ ایشان می فرماید: اثرش این است که اگر در اینجا کسی نماز را انجام بدهد«خالیا عن الوضوء و فاقدا للوضوء» اثر اینجا ظاهر می شود؛ با این که دو وجوب تحقق دارد، لیکن اگر کسی گفت: ما نمی خواهیم این وضوی واجب را انجام بدهیم. اما صلاه واجب را چون واجب نفسی مسلم است،