سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 291

اکثر ارتباطی نیست. این اولا. ثانیا اگر«ما نحن فیه» صغرای اقل و اکثر ارتباطی باشد، آنجا مبانی مختلفه وجود دارد همان طوری که ملاحظه کردید.

بیان شیخ اعظم«ره» در اقل و اکثر ارتباطی

مرحوم شیخ بزرگوار انصاری در اقل و اکثر ارتباطی، برائت عقلیه جاری می کند به استناد این که علم اجمالی را منحل به علم تفصیلی و شک بدوی می داند. مرحوم آخوند در کتاب کفایه، رسما این را رد می کند و انحلال را مستلزم محال می داند. لذا ایشان معتقد است که در اقل و اکثر ارتباطی برائت عقلیه نمی تواند جریان پیدا کند، درست نقطۀ مقابل مرحوم شیخ. اما خود مرحوم محقق نائینی عجیب این است که در بحث اقل و اکثر ارتباطی در جلد دوم یک تفصیلی قائل شده و معتقد است:

اگر اقل و اکثر ارتباطی در رابطۀ با جزئیت باشد، مثل این که شما شک کنید که آیا سوره، جزئیت برای صلاه دارد یا نه؟ در شک در جزئیت مبنای شیخ بزرگوار انصاری«ره» را پذیرفتند و حکم به جریان برائت عقلیه کردند. اما اگر اقل و اکثر ارتباطی در مورد شرائط باشد، شک داشته باشیم که آیا مأموربه مشروط به یک شیئی هست یا مشروط به یک شیئی نیست؟ ایشان مبنای مرحوم آخوند را پذیرفتند و فرمودند: اینجا جای جریان برائت عقلیه نیست. در حالی که«ما نحن فیه» بنابر این که صغرا را بپذیریم و خود ایشان هم می فرمایند: این از قبیل شک در شرطیت و شک در تقیید است، نه از قبیل شک در جزئیت، مثل جزئیت سوره؛ دیگر شک در شرطیتش را هم با زحمت ثابت می کنند پس «ما نحن فیه» علی فرض تسلیم صغری، روی مبنای خود ایشان در اقل و اکثر ارتباطی مجرای اصالت البرائه نیست. بلکه مجرای اصالت الاشتغال است. منتهی حالا تحقیق این مسأله را هم باید موکول ان شاء الله به بحث همان اقل و اکثر ارتباطی بکنیم. این در رابطۀ با صورت اول.

فرض دوم، شک بین نفسیت و غیریت

اما صورت دوم عبارت از این است که همین مثال وضو و صلاه را فرض کنیم؛ منتهی در زمانی که وجوب صلاه به علت این که مشروط به زوال است، شرطش هنوز حاصل نشده و وجوب صلاه، فعلیت پیدا نکرده است؛ قبل از ظهر است و ما می دانیم که ده دقیقۀ دیگر زوال تحقق پیدا می کند و صلاه واجب می شود. وجوب صلاه هم وجوب نفسی است بلاتردید. قبل از ظهر می دانیم یک تکلیفی و یک ایجابی در رابطۀ با وضو هست؛ اما نمی دانیم که این ایجاب متعلق به وضو، اگر وضو استقلال داشته باشد و واجب نفسی باشد، همین قبل از ظهر واجب است؛ همین الان وجوبش فعلیت دارد. برای این که ارتباط به نماز که ندارد این به عنوان یک واجب نفسی مطرح است و