سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 292

تکلیف متعلق به این دیگر به انتظار زوال نباید نشست. «تکلیف فعلی نفسی متعلق بالوضوء» اما اگر به عنوان واجب غیری باشد در واجب غیری نمی شود قبل از فعلیت وجوب ذی المقدمه، مقدمه، وجوبش فعلی باشد. اگر فعلیت وجوب صلاه مشروط به زوال شد و قبل از زوال نماز وجوبش فعلیت نداشت، وضو اگر واجب غیری باشد آن هم نمی شود فعلیت داشته باشد، نمی شود الان یک تکلیف فعلی متعلق به وضو باشد.

در حقیقت یک چیز نزد ما مسلّم است و آن این است که قبل از زوال، نماز واجب نیست و به زوال، نماز واجب می شود این مسلّم. اما دربارۀ وضو نمی دانیم مسأله چطور است که آیا همین زمان قبل از زوال یک وجوب فعلی و یک تکلیف فعلی به آن تعلق گرفته یا نه؟ شک در این معنا داریم.

ایشان می فرماید: در اینجا علاوۀ بر اصالت البرائه ای که در صورت اول راجع به شرطیت جاری کردیم، اینجا هم جاری می شود، چطوری؟ اگر کسی اصلا وضو نگرفت، بعد از زوال ایستاد و نماز خواند روی این مثال و فرضی که می کنیم، اصالت البرائه حکم می کند به این که نماز مشروط به وضو نیست و برائت از شرطیت پیدا می شود و حکم به صحت نماز می کند. علاوۀ بر آن یک استصحابی هم اینجا جریان دارد و آن این است که شما قبل از زوال شک دارید در این که وضو«واجب ام لا»؟ اگر وضو وجوبش وجوب نفسی باشد، قبل از زوال هم ثابت است.

جریان دو اصل برائه و استصحاب در«ما نحن فیه»

اما اگر وجوبش، وجوب غیری باشد؛ نمی تواند قبل از فعلیت وجوب، صلاه وجوب پیدا کند، باید منتظر زوال باشیم. پس ما شک داریم که«هل یکون الوضوء قبل الزوال واجبا ام لیس بواجب؟» استصحاب عدم وجوب وضو را تا موقع زوال جاری می کنیم. تا موقع زوال استصحاب عدم وجوب وضو جریان پیدا می کند و حکم می کند به این که تا آن زمانی که شما یقین به وجوب وضو نکردید، بنابر عدم وجوب وضو بگذارید. پس اصالت البرائه در رابطۀ با نماز، یک استصحاب عدم وجوب وضو هم در رابطۀ با وضو، این دو اصل دو نتیجۀ متخالف را دارد؛ برای این که استصحاب عدم وجوب وضو تا ظهر این نتیجۀ وجوب غیری را می دهد. اثر وجوب نفسی بر اصالت البرائه عن الشرطیه، مترتب می شود. آن اصالت البرائه، «اثرها اثر الوجوب النفسی» این استصحاب، «اثره اثر الوجوب الغیری»، در اصول عملیه هیچ مانعی ندارد؛ برای این که اولا ما با این اصالت البرائه عنوان نفسیت را نمی خواهیم ثابت کنیم. به استصحاب عدم وجوب وضو تا ظهر هم عنوان غیریت را نمی خواهیم ثابت کنیم، یعنی نمی شود ثابت کرد نه با آن اصالت البرائه نفسیت ثابت می شود و نه با این استصحاب، غیریت، اما یک اثر از اثر وجوب غیری بر این استصحاب مترتب است یک اثر هم از