سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 295

«هل الصلاه واجبه ام لیست بواجبه؟»، در رابطۀ با وضو مثلا تردیدی نیست، اما در رابطۀ با در اصل وجوب صلاه تردید تحقق دارد، قاعدتا اصالت البرائه در رابطۀ با خود وجوب صلاه جریان پیدا می کند، حکم می کند«بان الصلاه غیر واجبه»، برای این که آن مشکوک الوجوب است و مشکوک الوجوب مجرای اصالت البرائه است، اما بحث و تردید ما در رابطۀ با وضو است، ایشان می فرماید: با این که اصالت البرائه در وجوب صلاه جریان پیدا می کند، مع ذلک وضو باید در خارج تحقق پیدا کند، برای این که علم به وجوب وضو تحقق دارد و تعبیر علمی که ایشان می کند، می گوید: از باب توسط در تنجیز است؛ یعنی اصل تنجّز حکم روشن است، اما واسطۀ در تنجیز مشکوک است، لذا حکم می شود به این که باید وضو بگیرد در عین این که، صلاه مجرای اصالت البرائه است و وجوبش را از این طریق ما برطرف می کنیم. این بیان ایشان در رابطۀ با این صورت است.

تصویر صحیح حالت سوم در شک بین نفسی و غیری

اشکالی که به نظر می رسد راجع به حکم این صورت نیست؟ راجع به اصل تصویر این صورت است که این صورت ثالثه را ما چگونه می توانیم تصویر کنیم و از صور«ما نحن فیه» قرار بدهیم؟ «ما نحن فیه» جایی بود که یک تکلیفی، وجوبش مسلّم است؛ یعنی«علی جمیع التقادیر، سواء کان نفسیا» وجوبش مسلم«ام غیریا» وجوبش مسلّم و الاّ اگر روی یک فرضش تردید در اصل وجوب داشته باشید، این که داخل در محل نزاع نیست، وقتی فرض می کنیم«دار الامر بین النفسیه و الغیریه» معنایش این است که علی ای حال وجوب تحقق دارد، نمی شود روی یک فرض، ما در اصل وجوب تردید داشته باشیم، اصل وجوب یک امر مسلّمی هست، منتها نمی دانیم«من قسم النفسی» یا«من قسم الغیری»، اما آنجایی که تردید و احتمال ولو روی بعضی از تقادیر به اصل مقسم سرایت کند و احتمال عدم وجوب در کار باشد، دیگر مسألۀ دوران بین نفسیت و غیریت نیست. لذا از اول که دوران بین نفسی و غیری را مطرح می کردیم، نکته ای را تذکر دادیم که اصولا دوران بین نفسیت و غیریت، در آنجایی است که دو واجب باشد. یک واجب نفسی مسلم تحقق داشته باشد و یک واجب دومی در کار باشد و ما شک در استقلال و عدم استقلال واجب دوم داریم، نمی دانیم این واجب دوم هم مثل واجب اول«نفسی و غیر مرتبط بالواجب الاول ام غیری مرتبط بالواجب الاول»؛ لیکن اگر غیری هم باشد تردیدی در وجوبش نیست، منتها به عنوان وجوب غیری مطرح است.

اما اگر ما یک واجب فقط داشته باشیم، مولا یک دستور صادر کرده، اینجا که نمی توانیم دوران بین نفسیت و غیریت را مطرح کنیم، مولایی که یک دستور دارد؛ ما چطور احتمال بدهیم که دستورش واجب غیری باشد؟ اگر واجب غیری است پس واجب نفسیش کدام است؟ واجب غیری