سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 299

مثوبت مسأله ذی المقدمه است، دیگر وحدت و تعدد و تکثر مقدمات در این رابطه نمی تواند نقشی داشته باشد. این یک دلیل.

بازگشت دلیل دوم مرحوم آخوند به دلیل اول

دلیل دوم هم چهره اش عوض می شود و به دلیل اول برمی گردد، ایشان می فرماید: مثوبت به دنبال«قرب الی المولی» حاصل می شود، مثوبت از لواحق و لوازم«قرب الی المولی» است و عقوبت از تبعات«بعد عن المولی» است، کسی که از مولا دور می شود، یکی از تبعات«بعد عن المولی» مسأله عقوبت است. پس عقوبت و مثوبت در رابطۀ با قرب و بعد است و واجب غیری قرب و بعد برای انسان نمی آورد، موافقت و مخالفتش مؤثر در قرب و بعد نیست. چه کسی می گوید مؤثر در قرب و بعد نیست؟ همان عقل. پس همان مسئله رجوع به حکم عقل شد، حالا یک وقت، آن طور تعبیر می کنید، یک وقت این طور تعبیر می کنید؛ که مسأله مثوبت و عقوبت در رابطۀ با قرب و بعد است و در واجب غیری به حکم عقل مسأله قرب و بعد به نظر شما مطرح نیست. در نتیجه هر دو برگشت به«العقل یحکم» به این که فرق بین واجب نفسی و غیری عبارت از استحقاق عقوبت و مثوبت است. بعد ایشان می فرماید: قبل از این که این روایات را بگویند، ایشان وجهش را می گویند، لیکن ما اول روایاتش را می گوییم و بعد وجهش را بیان می کنیم، می فرمایند: اگر مقدمه هیچ نقشی در مسأله عقوبت و مثوبت ندارد؟ پس این همه روایاتی که در رابطۀ با ثواب، نسبت به قدمهایی که در راه سفر حج برداشته می شود، برای هر قدمی ثوابی را مترتب کردند یا در رابطۀ با زیارت قبر مولانا الحسین«علیه السلام» برای هر قدمی ثوابی را ذکر کردند یا در موارد مختلف دیگر، شما با این روایات چه می کنید؟ خوب قدمها که جنبۀ مقدمیت دارد؟ طی طریق که جز مقدمیت چیزی بر آن ترتب پیدا نمی کند؟ پس شما با این روایات چه می کنید؟ آیا این روایات روی بیان شما، یک مطلب غیرعقلی را بیان می کنند.

ایشان می فرمایند: نه، دو راه برای حل این روایات وجود دارد. یک راه حل مسأله تفضل است که این را دوم ذکر می کنند. که بگوییم: عقل نمی گوید: خدا نباید پاداش بدهد، عقل می گوید: در رابطۀ با مقدمه استحقاق مثوبت در کار نیست، عبد استحقاق پاداش بر خداوند تبارک و تعالی ندارد، این روایات را ما حمل بر تفضل می کنیم، می گوییم: راست است هیچگونه استحقاقی نیست، واجب غیری و مستحب غیری دیگر بالاتر از واجب غیری نیست، هیچگونه استحقاق مثوبتی در رابطۀ با آنها تحقق ندارد، لکن خداوند با عدم استحقاق عبد، تفضلا و تطولا و امتنانا این پاداشها و این ثوابها و این اجرها را مترتب کرده بر این مقدمات در مواردی که روایات دلالت بر او می کند.