سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 306

می کند و ملتزم می شود، یا مثلا در مسأله مخالفت، می گوید: این مأموربه، خیلی از نظر من اهمیت دارد، اگر مخالفت بشود، من صدتا تازیانه به تو می زنم، اینجا جعل می کند مولا عقوبت خاصه ای را در برابر مخالفت امر و عمل نکردن به مأموربه، در این مواردی که پای جعل در کار است و ما از طریق جعل بخواهیم وارد بشویم، اینجا هم مسأله دیگر تابع جعل می شود، هر کجا مولا جعل ثواب کرد، آن ثواب مترتب می شود؛ هر کجا جعل عقاب کرد، آن عقاب مترتب می شود. و حکم هم دیگر محصور به واجبات نفسیه نیست، در واجبات غیریه هم مولا ممکن است جعل کند.

ثواب تفضلی بر برخی از اعمال در روایات

روایاتی را که مرحوم آخوند(ره) اشاره کردند در باب ثوابهایی که برای هر قدم در طریق زیارت امام حسین(علیه السلام) یا سفر حج، آن ثوابها، حلش این است که خود مولا جعل کرده، مثل این که در موالی عرفیه همین مولایی که به عبد می گوید: «کن علی السطح»، مأمور به«کون علی السطح» است، لکن مولا می تواند به عبد بگوید، اگر تو«کون علی السطح» را انجام بدهی که«کون علی السطح» متوقف بر نصب سلّم است، من یک پاداش مهم در مقابل«کون علی السطح» به تو می دهم و یک پاداشی هم در مقابل نصب سلم، آیا مولا حق ندارد این کار را بکند؟

اگر مولا به عبد گفت: می خواهم در برابر نصب سلمی که مقدمیّت برای«کون علی السطح» دارد، تو را مورد عنایت قرار دهم، آیا اینجا عقل یا هیچ عاقلی در مقابل مولا مقاومت می کند که مولا چنین حقی را ندارد که جعل یک پاداش در برابر مقدمات کند؛ یا این که مولا است و مقام عنایت، دلش می خواهد، متعهد شود، ملتزم شود که اگر«کون علی السطح متوقفا علی نصب سلم فی الخارج» واقع شد، من صد تومان در مقابل«کون علی السطح» می دهم، مثلا ده تومان هم در مقابل نصب سلم به تو پاداش می دهم. پس اگر مسأله ثواب و عقاب به مرحلۀ جعل مولا ارتباط پیدا کرد، این تابع جعل مولاست.

وقتی که شارع را ملاحظه می کنیم، می بینیم در واجبات نفسیه جعل ثواب کرده«کثیرا» در بعضی از واجبات غیریه هم جعل ثواب کرده و این دلیل بر این نیست که اگر در رابطۀ با یک واجب غیری جعل ثواب کرد، حتما باید در رابطۀ با همۀ واجبات غیریه مسأله این طور باشد، کما این که در واجبات نفسیه اش هم مسألۀ ملازمه مطرح نیست، اگر مولا بر یک واجب نفسی جعل ثواب کرد، «لا یلزم» این که برای واجبات نفسیه دیگر هم جعل ثواب کند، این یک مطلبی است ارتباط به جعل و التزام و عنایت مولا دارد، اگر عنایت کرد«فبها» هیچ مسأله ای نیست، اگر هم جعل نکرد، آن وقت وارد این احتمال سوم می شویم.