سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 31

مقدمه الوجود داخل در محل نزاع بود که مقدمات صحّت را هم ارجاع به مقدمات وجود کردیم.

در این تقسیم اخیر که آخرین تقسیم برای مقدمه بود«المقدمه امّا مقارنه و اما متقدمه و اما متأخّره» مثل سایر تقسیمات در دو مرحله بحث است: یک بحث اینکه آیا نفس این تقسیم صحیح است یا نه؟ در همین مرحله بود که آن قاعدۀ عقلیۀ علت و معلول مطرح شد و نتیجه این شد که مانعی ندارد، مقدمه هم می تواند مقارنه باشد، هم می تواند متقدّمه باشد و هم می تواند متأخّره باشد. منتها اینجا یک خصوصیتی پیش آمد که یک مقدار دائرۀ بحث وسیع شد به طوری که مرحوم آخوند(ره) مجبور شدند آن مواردی که خیال شده که قاعدۀ عقلیه در آنها ضربه خورده و منخرم شده را به سه قسم تقسیم کنند: یکی شرائط و مقدمات تکلیف، یکی مقدمات وضع، یکی مقدمات مأموربه. این تقسیم در رابطۀ با حل آن اشکال عقلی است، یعنی آن مواردی که به حسب ظاهر خیال شده بود که آن قاعدۀ عقلیه لطمه خورده، این تقسیم به لحاظ استقصاء آن موارد در رابطۀ با حلّ اشکال قاعدۀ عقلیه است. اما آنچه به ما ارتباط دارد، به محل نزاع در باب مقدمۀ واجب مربوط است، به اساس بحث مقدمۀ واجب ارتباط پیدا می کند، تنها آن مقدمات مأموربه است. آن مقدمۀ مکلّف به است که ارتباط به بحث مقدمۀ واجب دارد اما اگر چیزی مقدمۀ تکلیف شد، همان مقدمه الوجوبی است که گفتیم: از محل نزاع خارج است برای اینکه بحث در مقدمه الواجب است، نه مقدمه الوجوب و مقدمه التکلیف.

خروج مقدمۀ تکلیف و شرایط تکلیف از محل نزاع

پس در عین اینکه در شرائط تکلیف آن مشکل عقلی، چه به آن صورتی که مرحوم آخوند ذکر کردند و یا به هر صورتی آن مشکلۀ عقلیه حل شود و جواب داده شود، حل اشکال آن مسأله است، اما معنایش این نیست که آن داخل در محل نزاع در باب مقدمۀ واجب هم هست.

مقدمۀ واجب، یعنی مقدمه وجود المأمور به، یا مقدمه صحه المأمور به، که مقدمیت صحت را هم ارجاع به مقدمیت الوجود کردیم. اما مقدمه التکلیف، شرائط التکلیف به عنوان بحث مقدمۀ واجب ارتباط دارد و همینطور شرائط الوضع، مقدمۀ ملکیت، اجازۀ در باب فضولی، مقدمۀ متأخّره است برای ملکیت من حین العقد، ولو اینکه در مقام اشکال را حل کردیم.

مرحوم آخوند(ره) هم به آن راهی که خودشان ذکر فرمودند اشکال را حل کردند اما این به این معنا نیست که مقدمه الوضع هم مربوط به بحث مقدمۀ واجب است. مقدمه الملکیه چه ارتباطی به بحث مقدمۀ واجب دارد؟

پس تنها از این اقسام ثلاثه ای که مرحوم آخوند ذکر کردند، مقدمۀ مأموربهش داخل در محل