سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 313

این مقدمه لابدیت عقلیه قائل شوید یا وجوب غیری.

یعنی اگر این عبد مقلد آن کسی باشد که وجوب مقدمه را منکر است یا مقلد کسی باشد که وجوب مقدمه را قائل است، آیا عملا هیچ فرقی می کند؟ یعنی اگر عبد مقلد کسی شد که وجوب مقدمه را قائل نیست، نصب سلم نمی کند؟ «کون علی السطح» را ایجاد نمی کند؟ پس می بینیم عملا این عبدی که می خواهد دستور مولا را موافقت کند و«کون علی السطح» را ایجاد کند و امر مولا روی او اثر گذاشته است، در رابطۀ با مقدمه هیچ فرق نمی کند که مقدمه را واجب غیری بداند، یا نه! اگر فرقی نمی کند که مقدمه وجوب غیری داشته باشد یا نداشته باشد، معنایش این است که وجوب غیری اینجا هیچگونه داعویت و نقشی ندارد؛ بلکه باید تعبیر کنیم که«وجوده کالعدم» برای این که چه فرقی می کند بین قول به وجوب مقدمه و قول به عدم وجوب مقدمه؟ آن وقت چیزی که از نظر عمل خارجی وجودش کالعدم است و بود و نبودش یکسان است این چطور می شود بر موافقتش استحقاق مثوبه مترتب شود؟

نتیجه گیری از بحثهای گذشته پیرامون عدم استحقاق ثواب

نتیجه این است: وجود و عدم بعضی چیزها در رابطۀ با عمل خارجی یکسان است، مثل نصب سلم که بدنبالش«کون علی السطح» است. وقتی که وجودش کالعدم است و بود و نبودش یکسان است، مع ذلک احتمال بدهیم که بر موافقتش استحقاق مثوبه مترتب است؟ برای چه استحقاق مثوبه بر موافقت این مترتب باشد؟ این نقشی در عمل خارجی نداشت تأثیری در عمل خارجی نداشت، این طور نیست که عبد بگوید: چون مقدمه وجوب غیری دارد، من تحت تأثیر قرار گرفتم و مقدمه را انجام دادم، نه او می خواسته«کون علی السطح» را ایجاد کند«کون علی السطح» هم متوقف بر نصب سلم است، شما چه بگویید: نصب سلم وجوب غیری دارد و چه از آنهایی باشید که منکر ملازمه و عدم وجوب مقدمه باشید، برای عمل این عبد هیچ فرقی به وجود نمی آورد، تکلیفی که بود و نبودش در رابطۀ با عمل یکسان است، نمی توانیم بگوییم: موافقت این تکلیف«موجب لاستحقاق المثوبه» این مثل این که نادیده گرفته شده است، این به دست فراموشی سپرده شده است، آن وقت چطور می توانیم بگوییم: استحقاق مثوبه بر موافقت این مترتب است؟ اما بخلاف ذی المقدمه، روی این مبنای سومی که حالا داریم بحث می کنیم. آنجا وجود امر«بکون علی السطح» این عبد را تحت تأثیر قرار داده است بواسطۀ حالت انقیادی که در اوست در مقام اطاعت امر مولی برآمده است«و لو لا امر المولی اصلا کون علی السطح» بوسیلۀ این عبد در خارج تحقق پیدا نمی کرد.

پس در این فرض می بینیم وجوب و عدم وجوب غیری هیچ گونه نقش عملی و اثر عملی ندارد.