سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 317

تسلیم محض است. اما آن کسی که هیچ مقدمه ای را انجام نداده تحسینی در رابطۀ با او نیست؛ نه این که تقبیح باشد تحسینی در رابطۀ با او وجود ندارد. فرق بین این دو از نظر وجود تحسین عقلایی و عدم وجود تحسین عقلایی است.

اما این که در استحقاق مثوبت بین اینها فرق وجود داشته باشد! این مسأله را نمی پذیریم و طبق بیانی که داشتیم، در واجبات غیریه اصلا صلاحیت داعویت وجود ندارد و تعبیر کردیم که اوامر غیریه، وجودشان کالعدم است و چیزی که وجودش کالعدم است، چطور می تواند منشأ استحقاق مثوبت باشد؟ پس در مورد این مثال فرق قایلیم، اما این که فرق را مربوط به مسأله استحقاق مثوبت بدانیم، این معنا را نمی پذیریم؛ فقط فرقشان در تحسین و عدم تحسین است. آن کسی که مقدمات را از قبل آماده کرده و خودش را آمادۀ انجام تکلیف کرده، عقلا او را تحسین می کنند. اما آن کسی که آماده نکرده، صلاحیت تحسین را ندارد ولو این که صلاحیت تقبیح را هم ندارد؛ برای این که این طور نبوده که ضرورتی داشته باشد که مقدمات قبلا آماده بشود. پس فرق در وجود تحسین و عدم وجود تحسین است و بیشتر از این ما نمی توانیم بین این دو تا فرق قائل بشویم.

جواب شبهۀ دوم که از کلام مرحوم آخوند(ره) هم استفاده می شود، این است که انسان فکر می کند:

آیا کسی که مثلا در حج شرکت کرده، آن کسی که از ده فرسخی مکه در حج شرکت کرده با آن کسی که از اقصی نقاط عالم چه بسا با صرف وقت زیاد و تحمل مشکلات زیاد، این راه را طی کرده تا در مناسک حج و مراسم حج شرکت کند؛ بین این دو می شود بگوییم: فرقی وجود ندارد. بگوییم: این هزاران فرسخ چون جنبۀ مقدمیت دارد«لا یستحق المثوبه». آنچه که استحقاق مثوبت بر آن مترتب است، نفس اعمال حج است، نفس مناسک حج است و مناسک حج هم که بین دور و نزدیک، بین قریب و نائی فرقی وجود ندارد. آیا می شود انسان وجدانا این معنا را قبول کند که بین اینها هیچ فرقی از نظر استحقاق مثوبت وجود ندارد؟

بیان آخوند در تفاوت مقدمات از نظر اشقیت و احمضیت

جوابی که از کلام مرحوم آخوند استفاده می شد، این است که گاهی شروع در مقدمات برای انجام ذی المقدمه، به ذی المقدمه یک عنوان دیگری می دهد که آن عنوان دیگر سبب می شود که ثواب ذی المقدمه بیشتر شود و دارای مزیت شود. قاعدتا هم مطلب این طور است. آن کسی که از اقصی نقاط عالم می آید خود ما هم در تعبیرمان این طور می گوییم: حج این آدم با حج آدمی که از چند فرسخی مکه آمده، فرق می کند. در چه فرق می کند؟ در عنوان احمضیّت و اشقّیّت که موجب فضیلت بیشتر و مزیت زایده می شود که در حقیقت، مقدمه، خودش استحقاق مثوبت ندارد، مقدمه