سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 319

حالا صلاه باشد، طواف باشد هرچه که مشروط به صوم ماه رمضان باشد که مشروط به غسل جنابت است و یا تیمم بدل از غسل جنابت، در این طهارات ثلاث، دو اشکال وجود دارد: یک اشکال در رابطۀ با همین چیزی است که بیان کردیم، گفتیم: واجبات غیریه«لا یترتب علیها استحقاق المثوبه» اینها مقرب الی الله نیستند. اینها برای انسان نورانیتی به وجود نمی آورند؛ اما در حالی که در این طهارات ثلاث، مسأله استحقاق مثوبت، ولو بر همین مبنای معروف یک امر روشنی هست.

تعبیراتی که در باب وضو شده و ثوابهایی که بر وضو مترتب است و همین طور بر غسل مترتب است، با مقدمیت اینها چه طوری قابل جمع است؟ شما که گفتید واجبات غیریه«لا تصلح للمقربیه، لا یترتب علی موافقتها استحقاق المثوبه» پس اینها مگر واجبات غیریه نیستند، وضو برای نماز یک واجب غیری است، غسل جنابت برای نماز واجب غیری است، برای روزه واجب غیری است و هکذا تیمم بدل از اینها. پس چطور اینها«یترتب علیه الثواب» برحسب روایاتی که در این باب وارد شده است. این اشکال خیلی اشکال مهمی نیست و مخصوصا روی مبنای خودمان خیلی زود می توانیم از این اشکال جواب بدهیم.

جعل ثواب بر طهارات ثلاث از طرف شارع

اگر قائل شدیم به این که ثواب یک مسألۀ جعلی است و مسأله ای است که مولا تفضلا در برابر مأموربه در بعضی از موارد قرار داده، مشکل خیلی آسان حل می شود. برای این که گفتیم این تابع جعل مولاست، ممکن است مولا در برابر بعضی از واجبات نفسیه، استحقاق مثوبت یعنی ثواب جعل نکند، اما در برابر بعضی از واجبات غیریه ثواب جعل کند. یعنی وقتی که به مولا مراجعه می کنیم مثلا می گوییم: چه فرق می کند بین وضو و بین تطهیر البدن من النجاسه، هر دویش هم در رابطۀ با بدن مصلّی است در«تطهیر البدن من النجاسه مقدمه للصلاه» وضو هم که عبارت از غسلتان و مسحتان است این هم مقدمه للصلاه، چطور«تطهیر البدن لا یترتب علیه استحقاق المثوبه» و چه بسا این تطهیر بدن به مراتب مشکل تر از وضو گرفتن باشد، آنجایی که همۀ بدن آلودگی داشته باشد و نیاز به یک تطهیر از سر تا پا داشته باشد؛ اما آن«لا یترتب علیه استحقاق المثوبه» اما وضو که عبارت از یک عمل جزئی است، یک غسلتان و مسحتان است«یترتب علیها استحقاق المثوبه»؟ بگوییم: مولا این طوری قرار داده است و نکتۀ جعلش را لازم نیست پی ببریم. کما این که در موالی عرفیه هم گاهی می بینید بین اوامر خودشان تفکیک قائل می شوند، در یک مورد بر موافقت امر پاداش قرار می دهند، در مورد یک امر دیگر بر موافقتش هیچ پاداشی قائل نمی شوند. پس اگر مسأله را به جعل مربوط کردیم این مشکلی است که خیلی زود قابل حل است و فرق را در جعل می دانیم.