سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 324

مقدمات غیر عبادیه است مثل تطهیر ثوب، تطهیر بدن، ستر، استقبال قبله و امثال ذلک. پس همانطوری که در اوامر نفسیه از نظر متعلق دو جور تصویر می شود؛ در اوامر غیریه هم چه مانعی دارد که دو جور تصویر کنیم؟ مستشکل می گوید: نه، اینجا یک اشکالی در کار است که شما نمی توانید از طریق امر غیری، عبادیت را درست کنید و آن اشکال این است که دور لازم می آید؛ اگر از این طریق بخواهید عبادیت مثل طهارات ثلاث را درست کنید.

تعلق امر غیری بر مقدمه به حمل شایع

برای تقریب دور مقدمه ای لازم است، آن مقدمه این است که آیا متعلق وجوب غیری در باب مقدمه چیست؟ وجوب غیری به چه چیزی تعلق می گیرد؟ اینهایی که قایل به وجوب غیری هستند، وجوب مقدمی را اعتراف می کنند، آیا متعلق این وجوب چیست؟ در مثل نصب سلّم، دو عنوان داریم: یک عنوان نصب سلّم است، یک عنوان المقدمه و مفهوم المقدمه است. آیا وجوب غیری به عنوان مقدمه به مفهوم مقدمه و حمل اولی ذاتی تعلق می گیرد؟ وقتی که می گوییم: «المقدمه واجبه» موضوع در این قضیۀ حملیه چیست؟ آیا عنوان مقدمه محکوم به وجوب است. آنچه که به حمل اولی ذاتی مقدمیت بر آن اطلاق می شود، محکوم به وجوب است؟ یا این که نه، آن که به حمل شایع صناعی، مقدمه است، محکوم به وجوب غیری است؟ نصب السلم وجوب غیری دارد. برای این که قضیۀ«نصب السلم مقدمه» مثل قضیۀ زید انسان می ماند قضیه اش قضیۀ حملیه به حمل شایع است که ارتباط بین موضوع و محمول همان اتحاد در وجود است. اما در مفهوم و حتی در ماهیت بین اینها اختلاف وجود دارد. ماهیت زید، علاوۀ بر انسان، آن خصوصیات زیدیه در آن نقش دارد.

لذا نمی توانیم قضیۀ حملیه به حمل اولی ذاتی بین زید و انسان ترتیب دهیم. پس وقتی که می گوییم نصب السلّم، حملش، حمل شایع است و معروض وجوب غیری، همان چیزی است که «بالحمل الشایع یکون مقدمه» یعنی نصب السلم وجوب غیری دارد. برای این که آنچه که انسان را متمکّن می کند، از کون علی السطح، عنوان مقدمه نیست. هزار بار انسان رو به قبله بایستد و عنوان مقدمه را به عنوان ذکر بگوید، این تمکن از کون علی السطح پیدا نمی کند. نصب السلم است که انسان را متمکن می کند بر کون علی السطح.

پس در حقیقت متعلق وجوب غیری آنی است که بالحمل الشایع یکون مقدمه، در تمامی مقدمات، مسأله به همین کیفیت است. آن وقت مستشکل می گوید: وقتی که مطلب این طور شد، در باب طهارات ثلاث، مثل مسألۀ نصب سلّم، آنی که بالحمل شایع، مقدمه، باید وجوب غیری به او تعلق بگیرد.