سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 341

امر غیری، در باب مقدمه خودش اعتراف می کرد به این که وجود من کالعدم است. با آن توضیحی که عرض کردیم. امر نفسی هم خودش دارد اقرار و اعتراف می کند به این که من به تنهایی چیزی نیستم. حالا تو به جای یک رکوع، ده رکوع انجام بده، کجای«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» حاصل شده است؟ کجای مأموربه مولا تحقق پیدا کرده است؟ مأموربه عبارت از یک مجموعۀ مرکب مرتب است که اجزائش باهم ارتباط دارند. لذا در این قبیل از موارد است که مسألۀ اقل و اکثر ارتباطی مطرح می شود و معنای اقل و اکثر ارتباطی این است که اگر سوره به حسب واقع جزئیت داشته باشد و شما نماز را بدون سوره أتیان کنید شما«لم تأت بشیء اصلا» هیچ چیزی در خارج از شما واقع نشده و در رابطۀ با مأموربه چیزی تحقق پیدا نکرده است.

خلاصۀ فرمایش امام«ره» در جواب از محقق نائینی

پس خلاصۀ فرمایش امام بزرگوار در جواب از مرحوم محقق نائینی به این برمی گردد که اگر ما همۀ حرفهای شما را قبول کنیم و بگوییم: امر همانطوری که منبسط بر اجزاء است، منبسط بر شرایط هم هست. خود شرایط هم هر کدامشان مأموربه امر ضمنی و مأموربه، به بعض الامر هستند، لکن ما در امر ضمنی ملاک و مصحح عبادیت نمی بینیم، حتی در رابطۀ با اجزائش تا چه برسد به شرایط.

تصحیح عبادیت اجزاء

البته ممکن است سؤال شود پس عبادیت اجزاء از چه طریقی حاصل می شود؟ از راه اصل الامر، همان امر متعلق به مجموع، امر متعلق به مجموع هم داعویت الی المجموع دارد و هم می گوید که تمام المقصد عبارت از همین مجموع است لیس الاّ. و به عبارت روشن تر آنهایی که در تعلق امر به مرکب، مسألۀ انبساط را قائل نیستند، آنهایی که می گویند: رکوع اصلا متعلق بعض الامر نیست، حتی در باب اجزاء. آنها عبادیت را از چه راهی تصحیح می کنند؟ عبادیت رکوع از چه راهی تصحیح می شود؟ عبادیت سجود از چه راهی تصحیح می شود؟ لا محاله راهشان منحصر به این است که همین تعلق امر به مجموع ولو این که تبعّض هم در کار نباشد، انبساط هم در کار نباشد، همین کفایت می کند که همۀ اجزاء این مجموع اتصاف به عبادیت پیدا کند و عنوان عبادیت در آن تحقق پیدا کند.

پس اگر ما امر ضمنی را برای عبادیت کافی ندانستیم، حتی در رابطۀ با اجزاء سبب نمی شود که باب عبادیت اجزاء به روی ما بسته شود، عبادیت اجزاء را از راه تعلق امر به مجموع و داعویت امر برای مجموع و این که تمام المقصد عبارت از مجموع است، ما از این راه درست می کنیم. این جوابی هم که ایشان فرمودند، انصافا مطلب خوبی است و از این راه هم بعد از آن که آن مراحل را انسان