سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 342

بپذیرد که گفتیم اشکال کلام مرحوم محقق نائینی(ره) در همان مراحل اولیه است. لکن اگر کسی آن مراحل را پذیرفت و با ایشان موافقت کرد، این به عنوان آخرین جواب برای مرحوم محقق نائینی(ره) جواب خوبی است.

راه سوم در تصحیح عبادیت طهارات ثلاث

تا به حال روی ترتیب بحث، ما برای جواب از آن مستشکل که در رابطۀ با عبادیت طهارات ثلاث اشکال می کرد، دو راه ذکر کردیم: یک راه مربوط به محقق عراقی(ره) بود. یک راه هم مربوط به محقق نائینی«قدس سرهما» و ملاحظه فرمودید که هیچ یک از این دو راه نتوانست عبادیت طهارات ثلاث را تصحیح کند.

راه سوم تقریبا شبیه راهی است که مرحوم محقق نائینی(ره) ذکر فرمودند. منتهی با یک فرق، مرحوم محقق نائینی در رابطۀ با انبساط و تبعض امر، توسعه قائل شدند. فرمودند: همان طوری که امر نسبت به اجزاء انبساط پیدا می کند و هر جزئی متعلق بعض الامر قرار می گیرد نسبت به شرایط هم می فرمودند: مسأله همین طور است. هر شرطی به تنهایی متعلق بعض الامر واقع می شود. آن وقت نتیجه می گرفتند که امر متعلق به شرایط که عبارت از همان امر نفسی متعلق به«اقامه الصلاه» است، عبادیت شرایط را درست می کند. اما این راه سوم تقریبا همین نتیجه را می خواهد ذکر کند. اما در توسعۀ انبساط با مرحوم محقق نائینی موافق نیست، می گوید: ما قبول داریم که انبساط فقط محدود به اجزاء است.

همان طوری که محقق عراقی(ره) معتقد بودند، انبساط، تبعض، ضمنیت که اینها همه عبارت اخری از یکدیگر است، اینها تنها در محدودۀ اجزاء است و شرایط نصیبی از امر نفسی متعلق به ذی المقدمه ندارند. اما می گوید: ما یک حرف دیگری را اینجا ادعا می کنیم که در این«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» کأنّ دو بعد و دو جهت وجود دارد. اگر از ما بپرسند که متعلق این امر چیست؟ از ما بپرسند که در«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» مأموربه عبارت از چیست؟ ما از دایرۀ اجزاء پا را بیرون نمی گذاریم. می گوییم: مأموربه عبارت از همین اجزاء است، مثلا اجزاء نماز هم ده جزء است. می گوییم: «مأمور به لیس الاّ» همین ده جزء است. این یک بعد«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» است. اما«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» یک شأن و یک بعد دیگری هم دارد و آن بعد داعویت«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» است.

«أَقِیمُوا الصَّلاهَ» انسان را به چه دعوت و تحریک می کند و به چه وادار می کند؟ این قائل می گوید:

وقتی که ما در بعد داعویت وارد می شویم در بعد داعویت نباید مسأله را محدود به اجزاء بکنیم. در بعد داعویت شرایط هم مثل اجزاء است. چه چیزی شما را تحریک می کند به این که لباس نجس را