سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 348

دایرۀ امرش را توسعه بدهیم چه غیری باشد چه نفسی باشد، نفسی استحبابی باشد یا نفسی وجوبی باشد. ببینیم این از کجا آمده است؟

عدم اعتبار امر در عبادیت عبادات

چیزی که می تواند منشأ این حرف واقع بشود که عبادت نیاز به امر دارد، عبارت از این است که فرق عبادت و غیر عبادت چیست؟ در بحث تعبّدی و توصّلی این معنا را ذکر کردیم. عبادت آن است که نیاز به قصد قربت دارد، اما واجب یا هر امر توصّلی«لا یحتاج الی قصد القربه». اختلافی در معنی قصد قربت بود، که معنای قصد قربت چیست؟ احتمالاتی در رابطۀ با معنی قصد قربت مطرح بود.

یک احتمال این بود که قصد قربت معنایش این است که ما عمل را به داعی و محرّکیت امر متعلّق به این عمل انجام دهیم و به تعبیر اصطلاحی: قصد قربت یعنی«قصد امتثال الامر، یعنی اتیان المأمور به بداعی الامر المتعلّق به». اگر قصد قربت را این طوری معنا کنیم، چاره ای نیست که همه جا در عبادیّت عبادت، خودمان را محتاج به امر ببینیم، چرا؟ برای این که عبادت قصد قربت می خواهد بدون هیچ تردید، قصد قربت هم معنایش اتیان بداعی امر است.

قصد قربت معنایش قصد امتثال امر است. آن وقت می شود«الاتیان بداعی الامر یا قصد امتثال الامر» بدون امر باشد؟ جایی که امر نداشته باشد، چطور قصد امتثال امر کنیم؟ چطور این شیء را به داعویت امر ایجاد کنیم؟ لذا منشأ این معنا که چرا عبادت نیاز به امر دارد فقط همین جهت است که عبادت، قصد قربت می خواهد و معنی قصد قربت هم عبارت از اتیان بداعی الامر است. پس نمی شود عبادتی خالی از امر و فاقد امر باشد. لکن ما در خود همین معنا مناقشه می کنیم. می گوییم:

چه کسی گفته که معنای قصد قربت، اتیان به داعی امر است؟ این یکی از احتمالات در این رابطه است.

اما اگر قصد قربت را روی احتمالات دیگری که مرحوم آخوند(ره) هم این احتمالات را در ذیل کلامشان در بحث تعبّدی و توصّلی مطرح می کنند که این احتمالات یکی این است که قصد قربت همین را که این مفهوم از این لفظ واقع می شود، همینی که این لفظ بر آن دلالت دارد، «قصد القربه یعنی الاتیان بالشیء بداعی کونه مقرّبا» که بیشتر هم در ذهن ما همین معنا از قصد قربت مرتکز است؛ یعنی عمل را«بما انّه مقرّب الی المولی و مقرب للعبد الی مقام المولی» اگر قصد قربت را این طوری معنا کردیم، دیگر چه لزومی دارد که عبادت امر داشته باشد؟ این که مقرّبیّت و صلاحیت عبادیّت را از کجا بدست می آوریم؟ می گوییم: علی ایّ حال اگر قصد قربت معنایش این شد، دیگر چه دلیلی قائم شده بر این که«العباده تحتاج الی تعلّق الامر بالعباده»؟ بلکه اگر عملی را«بداعی کونه