سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 35

الواجب المشروط». حالا واجب مطلق چیست؟ واجب مشروط چیست؟ اینجا تعاریف متعدده و تعاریف متکثره ای برای واجب مطلق و واجب مشروط ذکر شده است.

تقابل بین اطلاق و اشتراط

قبل از اینکه این تعاریف را مطرح کنیم، ابتداء اشاره به یک نکته لازم است و آن نکته این است که آیا تقابل بین اطلاق و اشتراط، تقابل بین مطلق و مشروط، تقابل تضادّ است یا تقابل تضایفی است؟ قبلا عرض کردیم که در اقسام متقابلین، چیزهایی را ذکر می کنند، متناقضان، متضادّان، متضایفان و امثال اینها. ما می دانیم که بین اطلاق و اشتراط، تقابل تحقق دارد، اما کدام قسم از تقابل؟ بلااشکال تقابلشان، تقابل ایجاب و سلب نیست، برای اینکه اطلاق و اشتراط دو وصف وجودی هستند و دو امر وجودی هستند و در متناقضین و ایجاب و سلب حتما یک طرف باید وجودی باشد و یک طرف عدمی باشد. پس بلااشکال تقابلشان به لحاظ اینکه هر دو امر وجودی هستند به نحو تناقض نیست.

امر دائر است بین این دو مطلب که تقابلشان به نحو تضادّ باشد یا به نحو تضایف باشد؟ آیا مثل ابیض و اسود و بیاض و سواد است یا مثل ابوّت و بنوّت است که تقابلشان تقابل تضایف است؟

ظاهر این است که تقابلشان به نحو تضادّ نیست به دلیل اینکه اگر تقابل به نحو تضادّ باشد، در تضادّ این معنا مطرح نیست که بگوییم: سواد و بیاض امتناع اجتماعش مثلا به اضافۀ به فلان شیء است.

امتناع اجتماع مسألۀ تضادّ به نحو اطلاق است. نمی شود که جسم فی زمان واحد هم معروض سواد باشد، هم معروض بیاض باشد. پای اضافه در این امتناع اجتماع مطرح نیست یعنی عدم امکان اجتماع این دو عرض برای معروض. البته اجتماع که می گوییم، معنایش فی زمن واحد است. در باب اطلاق و اشتراط مسأله به دو دلیل اینطور نیست:

یک دلیل اینکه اگر مسأله اینطور باشد، باید این حرف را بزنیم، بگوییم: در عالم، واجب مطلق نداریم برای اینکه خود شما می گویید: هر تکلیفی مشروط به شرائط عامه است که عبارت از بلوغ، عقل، قدرت، علم است.

می گویید: این شرائط چهارگانه به عنوان شرائط عامه در همۀ تکالیف نقش دارد و شرط برای همۀ تکالیف است. اگر بین اشتراط و اطلاق، تضادّ وجود داشته باشد، پس در عالم، واجب مطلق نداریم برای اینکه«کل واجب فهو مشروط بالشرائط العامه الاربعه» و تقابل بین اطلاق و اشتراط را هم فرضا شما تقابل تضاد گرفتید. پس در نتیجه باید در عالم خیال به واجب مطلق برسیم اما در واقع واجب مطلق نداریم، در حالی که مسأله این طور نیست.