سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 355

در باب غسل هم دائرۀ استحباب مثل وضو نیست. اما فرقی که با تیمّم دارد عبارت از این است که غسل در خیلی از موارد استحباب دارد، در حالی که تیمّم شاید یکی دو مورد آن هم به عنوان بدل از وضو استحباب داشته باشد«فی حال التمکّن من الماء» مثل این که کسی که می خواهد مثلا بخوابد «یستحب له الوضوء» و اگر نخواست وضو بگیرد با این که تمکّن از«ماء» هم دارد می تواند به جای این وضو تیمّم کند. یکی دو سه مورد این طوری داریم. اما از این یکی دو سه مورد گذشته، همین طور کسی بخواهد تیمّم بکند، استحباب نفسی برای او ثابت نیست؛ یعنی قطعا وجود ندارد.

عبادیّت مطلقه

از اینجا یک نکتۀ دیگری روشن می شود و آن این است که اگر شیء بخواهد عبادیّت و مقربیّت داشته باشد، آیا لازمۀ عبادیّتش این است که عبادیّت مطلقه داشته باشد«فی جمیع الحالات مع جمیع الخصوصیات»؟ یا این که چه اشکالی دارد که یک شیء فی حاله عبادیّت داشته باشد و در حالت دیگر فاقد عنوان عبادیّت باشد؟ آیا در عبادیّت، لازم است که شیء عبادیّتش مطلقه باشد؟ این از کجا آمده است؟

یا این که وقتی عبادیّت را از شارع می گیریم، شارع ممکن است به ما این طور بگوید که تیمّم در آنجایی که مقدمیّت برای نماز دارد، یا بعضی از موارد نادرۀ دیگر مثل همان مثالی که ذکر کردیم، اینجا تیمّم عبادیّت و مقربیّت دارد، اما در غیر این مورد حتی بعد از دخول وقت، آنهایی که قائل به جواز بدار نیستند؛ یعنی می گویند: اگر انسان اول وقت عذری داشت، فوری نمی تواند اول وقت تیمّم کند و نماز بخواند، باید این عذر، «عذر مستمر الی آخر الوقت» باشد؛ علما او اطمینانا بداند که این عذر تا آخر وقت ادامه پیدا می کند، اما اگر این علم و مظنّه برایش نبود، حتی بعد دخول الوقت هم تیمّم مشروع نیست؛ یعنی«لیست بعباده، لیست بمقربه».

اگر شارع عبادیّت تیمّم را محدود کند، اما عبادیّت وضو را به آن توسعه بدهد، آیا این تفکیک در معنای عبادت می شود؟ آیا اشکالی و استحاله ای در این رابطه به نظر می رسد؟ یا این که بعد از آن وظیفه ما این است که عبادیّت این شیء را که به نظر ظاهر هم کار عجیب و غریبی است که انسان دستهایش را به خاک بزند و این خاکها را به پیشانی و روی دستها بکشد؛ شارع برای این عبادیّت قائل شده، اما عبادیّت در ظرف خاص و در شرائط خاص. اما در باب وضو می گوید: شما می خواهی«قبل الوقت» وضو بگیر، «بعد الوقت» وضو بگیر، «فی حاله الحدث» وضو بگیرد، به عنوان تجدید وضو بگیر، فرق نمی کند«الوضوء علی الوضوء نور علی نور» یعنی وضوی تجدیدی هم عبادیّت دارد، مقربیّت در آن وجود دارد.