سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 357

می گویند: در مواردی که قاعدۀ«لا حرج» پیاده می شود، پیاده شدنش به نحو رخصت است، یعنی اگر وضو حرجی شد، جایز است که انسان وضو را ترک کند و تیمّم کند. اما بعضی ها می گویند: به نحو عزیمت است و شاید تحقیق هم همین باشد که اگر کسی وضوی حرجی گرفت، اصلا عبادتش باطل است. وضوی حرجی«لیس بصحیح» با این که خودش را به زحمت انداخته، خودش حرج را تحمّل کرده، اما در عین حال وضویی هم که انجام داده، وضوی باطلی است.

پس روی این مبنا که تحقیق در باب قاعدۀ«لا حرج» هم همین مبنای عزیمت است نه مبنای رخصت، وضو حرجی«لا یکون عباده». پس معلوم می شود که عبادیّت هر کجا پیاده می شود نباید به نحو اطلاق باشد و همه جا عبادیّت مطرح باشد، محدود به همان مقداری است که شارع بیان کرده است. در باب تیمّم موارد عبادیّت خیلی محدود است. اما در باب غسل بیشتر و در باب وضو از هر دو بیشتر اما در آنها هم محدودیت وجود دارد.

راه جمع بین وجوب غیری و استحباب نفسی در وضو

یک مشکل دیگری اینجا هست که البته این مشکله روی خیلی از مبانی به این صورتی که بیان می کنیم، حل می شود. این مشکله این است که کسی بگوید که اگر وضو دارای امر نفسی استحبابی است، اگر این مقدمۀ برای نماز واقع شد و ما هم در باب مقدمۀ واجب قائل به وجوب مقدمه شدیم، قائل به وجوب مقدمه، وجوب را شرعی می داند منتها غیری. می گوید: مقدمه شرعا وجوب دارد منتها نه به وجوب نفسی، بلکه به وجوب غیری. اینجا این سؤال پیش آمده که جمع بین این دو چه طوری شد؟ آیا وضو هم استحباب نفسی و هم وجوب غیری دارد؟ مگر یک شیء می تواند دو حکم پیدا کند آن هم یک حکم استحبابی، دیگری وجوبی، استحبابش نفسی، وجوبش غیری؟ هم در اصل حکم، اختلاف وجود داشته باشد و هم در غیریت و نفسیّت اختلاف داشته باشد؟ چطوری این مشکل در این رابطه حل می شود؟ ما هم که قبول کردیم که در باب وضو استحباب نفسی هست، پس چطوری این مشکله را حل کنیم؟ این اشکال مبتنی بر این است که ما قائل به وجوب غیری مقدمه شویم، اما اگر کسی قائل به وجوب شرعی مقدمه نشد، همان لابدیّت عقلیه را در باب مقدمۀ واجب مطرح کرد، طبعا این اشکال به او وارد نیست. حالا اگر قائل شدیم، چطوری جمع کنیم بین این دو حکم که هم از نظر لزوم و عدم لزوم متفاوت است و هم از نظر نفسیّت و غیریت متفاوت است؟

تفکیک بین متعلق امر نفسی و غیری

جواب این حرف این است که ذات وضو، یعنی«غسلتان و مسحتان» این مأموربه به امر