سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 359

وجوب غیری هم پیدا می کند.

آن وقت چطور می شود نماز ظهر هم وجوب نفسی داشته باشد هم وجوب غیری داشته باشد؟ آیا وجوب نفسی نماز ظهر را می توانید از بین ببرید که معنا ندارد؟ وجوب غیری آن را می توانید از بین ببرید بنابر قول به وجوب مقدمه؟ این برگشتش به این است که بگوییم: نماز ظهر مقدمۀ نماز عصر نیست. اما اگر شرطیت نماز ظهر را برای نماز عصر پذیرفتید و به عبارت دیگر: مقدمیّتش را پذیرفتید و از طرفی هم مقدمه الواجب را شما واجب می دانید، بین این دو چطوری جمع می شود؟ نماز ظهر هم وجوب نفسی دارد، هم وجوب غیری دارد؟ جمع بین این دو امکان دارد؟

راه حل این هم نظیر همین راه حلی است که در باب وضو ذکر کردیم، منتها به این صورت می گوییم: خود نماز ظهر واجب نفسی است؛ یعنی وجوب نفسی به ذات نماز ظهر متعلّق است. پس متعلّق وجوب نفسی، نفس صلاه الظهر است. اما وقتی که مسألۀ مقدمیّت مطرح است، نفس صلاه ظهر مقدمیّت ندارد. نماز ظهری که متصف است«بانّه واجب و مأمور به بالامر النفسی» این مجموع، مقدمیّت برای نماز عصر دارد که دائرۀ مقدمیّت و متعلّق فرق می کند با آن چیزی که متعلّق وجوب نفسی است. وجوب نفسی به اجزاء صلاه متعلّق است.

نمی خواهیم بگوییم: «هذه لیست بعباده» بلکه«عباده واجبه» اما وقتی که مسألۀ مقدمیّت مطرح است، عباده به تنهایی«لیست بمقدمه، عباده واجبه بالوجوب النفسی» با این وصف مقدمیّت برای نماز عصر دارد نه«نفس صلاه الظهر و لو فرض کونها عبادتا». عبادت متصفۀ«بانّها واجبه بالوجوب النفسی، مقدمه لصلاه العصر». پس بین این دو متعلّق فرق دارد. آن که واجب به وجوب نفسی است، نفس العباده است، نفس«اجزاء صلاه الظهر» است، اما آن که متعلّق وجوب غیری است، مثل یک قضیۀ حملیه است. این قضیۀ حملیه متعلّق وجوب غیری است و در حقیقت شبیه یک صغرا و کبرایی می شود. «صلاه الظهر واجبه و صلاه الظهر الواجبه مقدمه» بین المتعلّقین تفکیک می شود، یکی متعلّق وجوب نفسی است و یکی متعلّق وجوب غیری. پس این مشکله هم در باب طهارات ثلاث قابل حل است.

عدم جمع داعویت امر استحبابی نفسی با امر غیری

اما یک مشکلۀ بسیار مهمی در باب طهارات ثلاث هست که همان مستشکل هم، مستشکل قبلا در اشکال خودش اشارۀ به آن کرده بود و آن این است که آیا اتیان طهارات ثلاث با توجه به این معنا درست است؟ گفتیم که قصد قربت به معنای قصد امتثال امر نیست، اما این به معنای این نیست که «قصد امتثال الامر» را به کلی می خواهیم تخطئه کنیم، که اگر از کسی پرسیدند: چرا نماز می خوانی؟