سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 366

نماز را دارد انجام می دهد، اما در باطن«لا یصلّی بل صوره الصلاه فقط»، اگر فقط صوره الصلاه است، علت بطلان این نماز دیگر مسألۀ ریا نیست، مسأله این است که نماز نخوانده است. اگر یک کسی ایستاد و تقلید یک انسان مصلّی را درآورد و اعمال مشابه او را قولا و عملا انجام داد، شما که می گویید: عمل این غیر صحیح است، علت بطلان عملش چیست؟ علت بطلانش نخواندن نماز است، این یک صورتی از نماز را انجام داده است، «صوره الصلاه لیست بصلاه» آیا در باب ریا که شما حکم می کنید«بانّ الصلاه التی یرایء فیها باطله، ما عله بطلانها»؟ علتش این است که اصلا صلاه واقع نشده است؟ صلاه را قصد نکرده بلکه این آدم گفته: بگذار ما برویم یک صورت صلاتی درست بکنیم، اینها خیال بکنند که ما داریم مثلا نماز کذایی می خوانیم، یا اصل نماز را انجام می دهیم، آیا علت بطلان این است؟ این اختصاص به ریاء ندارد، هرکسی ارادۀ نماز نکند نمازش باطل است، هر کسی صورت صلاه را انجام بدهد نمازش باطل است، «لانّه لم یصل بل أتی بصوره الصلاه فرق بین من صلّی و بین من أتی بصوره الصلاه». کسی که اتیان به صورت نماز بکند، به هر داعی می خواهد اتیان به صورت صلاه بکند، این نمازش باطل است، علتش هم این است که«انّه لم یصل بل أتی بصوره الصلاه»، «لم یصل» علت بطلان است، اما شما در باب ریا این مطلب را نمی گویید، می گویید:

«صلّی ریاء» آیا در کلمۀ«صلّی» یک مسامحه و تجوّز و عنایتی بکار رفته، یا کلمۀ«صلّی علی نحو الحقیقه است؟ «حقیقه صلّی، لکنه کان ریاء و لاجل الریاء تکون صلاته باطل لا لاجل انّه لم یصل بل أتی بصوره الصلاه» این دقتی است که در باب مسألۀ ریا مطرح است، ما نحن فیه هم اینطوری است.

اگر کسی گفت: من غسلتان و مسحتان را برای صلاه انجام می دهم، درست است آنچه که صلاه بر آن توقف دارد یک جهت عبادیت و قصد قربت در آن معتبر است اما معنای آن این نیست که غسلتان و مسحتان توأم با قصد قربت بوده است، غایت، صلاه است، مقدمه عبادت است و غسلتان و مسحتان را برای صلاه متوقف بر عبادت انجام می دهد اما این«لا یرجع» به اینکه غسلتان و مسحتان همراه با قصد قربت باشد، کما اینکه در باب ریا عبادت می کند، اما ریاء، نه اینکه اتیان به صورت صلاتش به عنوان ریا باشد و الاّ باید در مرحلۀ متقدمۀ بر ریا ما حکم بکنیم به«بطلان صلاته»، هر کسی که«لم یصل و أتی بصورت الصلاه» به هر داعی و به هر کیفیتی باشد«تکون عمله باطلا، لانّه لم یصل» نماز نخوانده است. اما در باب صلاه ریائی مسأله اینطور نیست، در باب صلاه ریائی«صلّی، اما ریاء و لاجل الریاء» حکم می کنیم به اینکه صلاتش باطل است.

پرسش:

1 - به نظر مستشکل، عبادیت طهارات ثلاث در رابطۀ با استحباب نفسی است یا غیری؟