سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 373

الکفایه» سراغ همان مطلبی که کفایه به عنوان امر رابع از اموری که به عنوان بحث مقدمی در بحث مقدمۀ واجب مطرح کرده اند می رویم، که آن امر رابع هم یک مسألۀ بسیار دقیق و مشکل و هم طولانی و مفصل است، لکن بحثهای جالبی را به دنبال دارد.

امر رابع: تبعیت وجوب غیری از وجوب نفسی در اطلاق و اشتراط

امر رابع این است که اگر ما مسألۀ وجوب مقدمه و وجوب غیری مقدمه را انکار کردیم، دیگر وارد بحث امر رابع نخواهیم بود، در حقیقت این امر رابع اختصاص دارد به آنهایی که ملازمه را پذیرفتند، آنهایی که وجوب غیری مقدمه را پذیرفتند، که بینشان یک اختلاف عجیبی وجود دارد، یک حرفی مشهور بین اینها هست و صاحب معالم در مقابل مشهور مطلبی را ذکر کرده اند و مطلبی را شیخ انصاری«علی ما فی تقریراته» ذکر کرده اند و مطلبی را هم صاحب فصول ذکر کرده اند، که این هر سه در مقابل مشهور قرار گرفته اند.

مشهور می گویند: اگر مقدمه ای وجوب غیری پیدا کرد، این مقدمۀ واجب غیری در همۀ خصوصیات تابع ذی المقدمه است. وجوب غیری تابع وجوب نفسی است. اگر وجوب نفسی متعلق به ذی المقدمه یک وجوب مطلق باشد، وجوب غیری متعلق به مقدمه هم یک وجوب مطلق خواهد بود، مثل اینکه اگر مولا به نحو واجب مطلق«کون علی السطح» را واجب بکند، بگوید: «ایها العبد یجب علیک الکون علی السطح» بدون هیچ قید و شرطی و بدون هیچ تعلیق و اشتراطی، چون ذی المقدمه وجوبش وجوب نفسی مطلق است، مقدمه هم که عبارت از نصب سلم است آن هم وجوبش وجوب غیری مطلق خواهد بود. وجوب مقدمه برای ذی المقدمه در اطلاق تبعیت دارد، کما اینکه در اشتراط هم همینطور است. اگر وجوب نفسی متعلق به ذی المقدمه مشروط بود، مثل الان نسبت به نماز مغرب و عشا، وجوب نفسی متعلق به نماز مغرب و عشا، مشروط به این است که مغرب وارد بشود، غروب شمس تحقق پیدا کند و الاّ الان وجوب متعلق به نماز مغرب و عشا فعلیت ندارد و به نحو اشتراط ثابت است. وقتی که وجوب متعلق به ذی المقدمه مشروط به دخول وقت است، لا محاله وجوب غیری متعلق به مثل وضو هم مشروط به دخول وقت است. لذا وضو قبل از وقت و بعد از وقت تنها فرقش این است که وضو قبل از وقت امر غیری ندارد، اما وضو بعد از وقت امر غیری دارد، این روی همین مسألۀ تبعیتی است که مطرح است. وقتی ذی المقدمه وجوبش مشروط به دخول وقت است، دیگر معنا ندارد که مقدمه وجوب غیری اش اطلاق داشته باشد. این وجوب مترشح از آن وجوب است و در بعضی از تعبیرات گذشته ولو اینکه این تعبیر را ما قبول نکردیم، کما اینکه کلمۀ ترشح را هم قبول نکردیم، اما در بعضی از کلمات تعبیر به معلول شده بود،