سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 378

منحصره گفته شده و علیت منحصره است که مفهوم برای قضیۀ شرطیه درست می کند، اما برای قضیۀ حینیه و قضیۀ حالیۀ به معنای حینیه، مثل این که مولا امر کند: «اکرم زیدا حین ما جائک» کسی قائل به مفهوم نشده و کسی این معنا را ملتزم نشده که این قضیه با این که قضیۀ حینیه است دارای مفهوم است. پس این نسبت با عبارت ایشان تطبیق نمی کند.

حالا ببینیم اصل این مطلب صاحب معالم که بالاخره برگشتش به این است که یک تقیید و تضییقی در دایرۀ وجوب مقدمه، می خواهد ایجاد کند، به نحو قضیۀ شرطیه باشد یا به نحو قضیۀ حینیه باشد، آیا در دایرۀ وجوب مقدمه، یک نوع تضییقی وجود دارد که در دایرۀ وجوب ذی المقدمه آن تضییق وجود ندارد؟ مرحوم آخوند در کفایه از بیان صاحب معالم یک جوابی دادند. یک جوابی هم مرحوم شیخ انصاری«علی ما فی تقریراته» از بیان صاحب معالم ذکر کردند که این دو را باید ملاحظه کنیم.

کلام مرحوم آخوند در ملازمه وجوبین در اطلاق و اشتراط

صاحب کفایه می فرماید: ما اگر ملازمه را بپذیریم و وجوب مقدمه را قائل شویم که اصل قول به وجوب مقدمه خیلی واضح و روشن نیست، اما اگر ما این امر غیر واضح را پذیرفتیم، به دنبالش این مسأله دیگر امر واضح و ضروری است. آن مسأله چیست؟ این است که بین ذی المقدمه و مقدمه از نظر تضییق و توسعه و به تعبیر ایشان از نظر اطلاق و اشتراط نمی شود فرق قائل شویم، نمی توانیم وجوب مقدمه را مشروط به یک شیئی کنیم که ذی المقدمه وجوبش مشروط به آن شیء نباشد، به تعبیری نمی توانیم در وجوب مقدمه یک تضییقی قائل شویم که در ذی المقدمه آن تضییق اصلا وجود ندارد. ایشان می فرمایند: این دیگر امر خیلی واضحی است. اگر اصل مسأله را بپذیریم و وجوب مقدمه را قائل شویم، این اتحاد وجوبین و عدم فرق بین وجوبین و به تعبیر ایشان، تبعیت وجوب مقدمه از ذی المقدمه، «اظهر من الشمس» است. روی پذیرفتن مبنا، خود مبنا خیلی روشن نیست. «لقائل» این که ملازمه را منع کند، «لقائل» این که وجوب غیری مقدمی را انکار کند؛ کما این که بعدا ان شاء الله بحث می شود.

اما اگر مبنا پذیرفته شد، دیگر این تفکیک درست نیست، ممکن است این علیت محل بحث باشد، لکن اگر کسی مسأله علیت را پذیرفت، دیگر نمی تواند مناقشه کند به این که رتبۀ علت، تقدم بر رتبۀ معلول دارد و رتبۀ شیء اول متقدم بر رتبۀ شیء دوم است، گرچه اصل علیتش محل بحث بوده، لکن با قبول علیت و با فرض علیت، تقدم رتبۀ علت بر معلول دیگر یک امر واضح و بدیهی است. مرحوم آخوند همین معنا را می خواهند ذکر بفرمایند: که ما هیچ راهی برای تفکیک بین