سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 388

مقارن هم هستند؛ بدون اینکه تقدّم و تأخّری در کار باشد.

اگر می گفت: «یجب علیک نصب السلّم، ان ارادت نصب السلّم» اینجا ارادۀ نصب سلّم قبل از وجوب نصب سلّم بود، اما اگر گفت: «یجب علیک نصب السلّم ان اردت الکون علی السطح»، اینجا ارادۀ نصب سلّم تقدّم بر وجوب خودش ندارد؛ ما یک شیء متقدّم داریم که آن«اراده الکون علی السطح» است و دو چیز داریم: که هر دو متأخّر از آن ارادۀ«کون علی السطح» است: یکی وجوب «نصب السلّم» است و دیگری«اراده نصب السلّم». آیا اگر بین اینها مقارنه تحقّق داشته باشد، چه دلیلی بر استحاله داریم؟ استحاله از راه تحصیل حاصل می خواست تحقّق پیدا کند. اگر مولا مقارن با عبد، ایجاب شیئی را بر عبد اراده کرد که عبد آن را اراده کرده است، باز هم شما عنوان تحصیل حاصل به آن می دهید؟ یا تحصیل حاصل در جایی است که بدون دستور مولا، اراده قبل از آنکه بعث در کار بیاید، نقش فعّال در تحقّق مراد داشته است؟ و الاّ اگر هر دو باهم تحقّق داشته باشند، هم خود عبد اراده دارد این شیء را انجام بدهد و هم ایجاب مولا همراه با این اراده تحقّق پیدا کند؛ آیا در اینجا هم ما ایجاب را ایجاب محال می دانیم؟ اگر بخواهیم محال بدانیم، باید عنوان تحصیل حاصل باشد.

تحصیل حاصل در این مسأله کجا تحقّق پیدا می کند؟ چون مسألۀ مقارنه، مانع از تحقّق عنوان تحصیل حاصل است.

در ما نحن فیه هم همینطور است، وقتی می گوید: «یجب علیک نصب السلّم، ان اردت الکون علی السطح»، آنچه که وجوب نصب سلّم از آن تأخّر دارد، ارادۀ«کون علی السطح» است. اراده«کون علی السطح» ولو اینکه ملازم با ارادۀ نصب سلّم است؛ اما ملازم بودنشان به نحو تقارن و عدم تقدّم و تأخّر در رتبه نیست؛ بلکه ملازم، مثل ملازم بودن علت و معلول است. لذا هیچ مانعی ندارد که هم ارادۀ«نصب السلّم» متأخّر از ارادۀ«کون علی السطح» باشد و هم وجوب نصب سلّم، متأخّر از ارادۀ «کون علی السطح» باشد و هیچ تالی فاسدی لازم نمی آید. پس می شود کسی از طرف صاحب معالم(ره) در جواب مرحوم شیخ(ره) این طور مناقشه کند؛ در عین اینکه آن ضابطۀ کلیه را بپذیرد، در ما نحن فیه آن ضابطۀ کلیه پیاده نشود.

جواب مرحوم آخوند(ره) از صاحب معالم(ره) در وجوب غیری مقدمه

اما جوابی که مرحوم آخوند(ره) از صاحب معالم(ره) داده اند مبتنی بر این است که مسألۀ وجوب غیری مقدمه؛ مسأله ای است که از طریق ملازمۀ عقلیه ثابت شده است که فرقی بین ارادۀ ذی المقدمه و عدم ارادۀ ذی المقدمه نمی کند. ملاک، مقدمیّت و توقّف و عدم امکان تحقّق ذی المقدمه بدون مقدمه است و فرقی نمی کند که مکلّف، اراده ذی المقدمه را داشته باشد، یا نداشته باشد و همان