سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 394

این صورت شد، در این رابطه، سه احتمال جریان دارد که دو احتمال آن شبیه دو احتمالی است که در کلام صاحب معالم جریان داشت. علاوه، یک احتمال سوم هم اینجا جریان دارد، باید روی این سه احتمال بحث کنیم، بینیم کدام درست است یا نه؟

احتمال اول در کلام مرحوم شیخ(ره)

یک احتمال این است که مرحوم شیخ همان طور که کلام ایشان را تقریر کردیم، بخواهد عین آن قضیۀ شرطیه ای را که به صاحب معالم نسبت داده شده، منتها با یک خصوصیت اضافه در اینجا پیاده کند. آنچه که به صاحب معالم نسبت داده شده بود این بود که صاحب معالم می گوید: اگر مولا گفت:

«یجب علیک الکون علی السطح» این وجوب نفسی، اطلاق دارد. هیچ شرطی در اصل وجوب و در رابطه با وجوب مطرح نیست، اما وقتی که نوبت به مقدمه می رسد که از راه ملازمه عقلیه ثابت می شود، نسبت به مقدمه نمی توانیم بگوییم: «یجب علیک نصب السلّم»، باید این را به صورت قضیه شرطیه مطرح کنیم و بگوییم: «یجب علیک نصب السلّم ان اردت الکون علی السطح» پس قضیه ایجابیه در رابطه با ذی المقدمه، یک قضیه ایجابیۀ مطلقه و غیر مشروطه است، اما وقتی که نوبت به مقدمه می رسد، یک شرطی در آن هست، باید بگوییم: «یجب علیک نصب السلّم» و این وجوب را مشروط کنیم به«اراده الکون علی السطح» که ارادۀ ذی المقدمه است.

ممکن است عین همین را مثلا روی همان نسبتی که به شیخ داده شده، مرحوم شیخ بخواهند همینطور به صورت یک قضیه شرطیه اینجا مسأله را مطرح کنند، منتها با یک خصوصیت زائده.

صاحب معالم می فرمود: «یجب علیک نصب السلّم ان اردت الکون علی السطح» اما شیخ یک اضافه ای هم دارد: «ان اردت الکون علی السطح من طریق هذه المقدمه» که این«من طریق هذه المقدمه» یک خصوصیت اضافی در کلام شیخ است. به عبارت روشنتر: شرط در کلام صاحب معالم، فقط مجرد انجام و ارادۀ انجام ذی المقدمه بود، اما شرط در کلام شیخ، ارادۀ انجام ذی المقدمه از طریق همین مقدمه ای بود که در خارج تحقّق پیدا می کند و اتیان می شود. پس در اصل قضیه شرطیه بین کلام شیخ و کلام صاحب معالم فرقی نیست، منتها در دایرۀ شرط بین اینها اختلاف است.

او شرط را یک معنای وسیع تری می گیرد اما مرحوم شیخ یک معنای مضیّقی را شرط برای وجوب غیری مقدمه قرار می دهد. این یک احتمال در کلام شیخ است.

احتمال حمل قضیۀ شرطیه به قضیۀ حینیه

این احتمال شبیه همان احتمال دومی است که در کلام صاحب معالم است که قضیه را از صورت