سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 398

مقدمی و بین وجوب نفسی در اطلاق و اشتراط تفکیک قایل شویم، این خلاف بداهت عقل است؛ یعنی عقل این معنا را به هیچ وجه جایز نمی بیند، می فرمودند: ممکن است کسی در اصل وجوب غیری تشکیک کند و یا انکار کند؛ یعنی ملازمۀ بین وجوب نفسی و وجوب غیری را ممکن است کسی نپذیرد، شاید در آینده همین راه را انتخاب کنیم و ملازمه را نپذیریم، لکن اگر کسی ملازمه را پذیرفت و وجوب غیری مقدمه را قبول کرد، بر فرض پذیرفتن، دیگر تفکیک بین وجوب غیری و وجوب نفسی از نظر عقل ممتنع است، نمی شود یک وجوبی را که(به تعبیر اینها) از یک وجوب دیگر ترشح می کند و معلول یک وجوب دیگری هست، در اطلاق و اشتراط بین علّت و معلول، تفکیک قایل شد، علّت را یک شیء مطلق غیر مقیّد ببیند و با حفظ علیّت مطلقه اش در رابطۀ با معلول یک تضیّقی ایجاد کند.

البته یک مسأله ای هست که قاعدتا در فلسفه این مطلب مورد دقت قرار گرفته و آن این است که هر معلولی یک تضیّق ذاتی در رابطۀ با علّت دارد، آن حرارتی که معلول نار هست، در باطن یک تضیّقی در آن حرارت هست و آن تضیّق حرارت«من قبل النّار» است، هر معلولی این تضیق در آن وجود دارد، که مقیّد است به آمدن از ناحیۀ علت خودش، «الحراره معلوله للنّار» ولو اینکه شما هم مقیّدش نکنید، اما تقیّد ذاتی دارد به اینکه این حرارت«جائت من قبل النّار»، اما این تضیّق غیر از آن تضیّقی است که در آن بحث می کنیم، می خواهیم علت را یک شیء مطلق آزاد بگذاریم، اما نوبت به معلول که می رسد، معلول را مشروط کنیم به یک شرطی که آن شرط هیچ ارتباط به علّت ندارد، آن تضیّق ذاتی ناشی از مجییء من قبل العله نیست، یک تضیّق دیگری است، علّت وجوب نفسی مطلق ذی المقدمه است، معلول وجوب غیری مشروط، با اینکه این وجوب غیری را ناشی از آن وجوب نفسی می دانیم و ملاک در ملازمه را عبارت از نفس مقدمیت و توقف می دانیم، مع ذلک چیزی، قیدی، شرطی به معلول اضافه کنیم که این شرط هیچ ارتباطی به علّت ندارد و در ناحیۀ علّت، این شرط وجود ندارد. لذا به تعبیر مرحوم آقای آخوند که فرمودند: مسألۀ تبعیت به قدری روشن و واضح است و مقصود ایشان نه روشن بودن در مقام اثبات است فقط؛ یعنی خلاف این معنا یک امر محال ثبوتی است، در مقام ثبوت، این معنا امکان ندارد که تبعیت وجوب غیری را از وجوب نفسی در مسألۀ اطلاق و اشتراط کنار بگذاریم و بگوییم چنین تبعیتی وجود ندارد. لذا اولین اشکال، با توجّه به توضیح و تبیین مقصد ایشان اشکال ثبوتی همین مطلب مرحوم آقای آخوند است.

اشکال دوم به شیخ در احتمال شرطیت مقدمه

اشکالی را که مرحوم شیخ به صاحب معالم می کردند و ما به عنوان دفاع از صاحب معالم، آن را