سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 40

یتوقف وجوبها علی ما یتوقف علیه وجودها»، وجود صلاه متوقف بر طهارت است اما وجوبش توقف بر طهارت ندارد. اما همین صلاه را اگر شما در رابطۀ با وقت حساب کنید، می بینید«یتوقف علی الوقت وجوبها کما یتوقف علی الوقت وجودها»، نسبت به وقت اگر حساب کنیم، هم وجود صلاه متوقف بر وقت است، صلاه«قبل الوقت لیست بصلاه صحیحه» و هم وجوبش متوقف بر وقت است«اذا زالت الشمس وجبت الصلاتان» دو نماز ظهر و عصر واجب می شوند. لذا این اشکال در خود نماز، به مشهور وارد است که شما که با مسألۀ اطلاق و اشتراط برخورد تضاد می کنید، در رابطۀ با نماز چه چیزی می گویید؟ «هل هو واجب مطلق أم مشروط»؟ هر دو تعریف شما در باب صلاه، صادق است. نسبت به آن مقدمه، آن مطلب صادق است، نسبت به این مقدمه هم، این مطلب صادق است.

تعریف واجب مطلق و مشروط از نظر صاحب فصول(ره)

تعریف دیگری برای واجب مشروط و مطلق شده که ظاهرا مربوط به صاحب فصول می باشد.

ایشان فرموده است که واجب مطلق؛ آن است که وجوبش غیر از شرایط چهارگانه تکلیف که عبارت از: بلوغ و عقل و قدرت و علم است، بر شرط دیگری توقف نداشته باشد. اما واجب مشروط: آن است که علاوۀ بر توقف بر این چهار شرط عمومی، بر یک سری شرایط دیگر هم توقف داشته باشد ولو یک شرط هم باشد که به عنوان شرط پنجم، مدخلیّت در وجوب داشته باشد. از ظاهر همین تعریف هم مسألۀ تضاد استفاده می شود برای اینکه می گوید: واجب مطلق: آن است که«لا یتوقف وجوبه علی غیر الشرائط الاربعه العامه». اما واجب مشروط: آن است که«یتوقف علی غیر الشرائط العامه، بل علی بعض الشرائط الآخر» مثل حج نسبت به استطاعت که غیر از آن شرائط چهارگانه، مسألۀ استطاعت در وجوبش نقش دارد.

یک اشکالش همین است که اینها خیال کرده اند مسألۀ تضاد مطرح است، یعنی اگر چیزی واجب مطلق شد، دیگر نمی شود مشروط باشد و اگر واجب مشروط شد، دیگر نمی شود واجب مطلق باشد در حالی که برحسب آن مطلبی که دیروز ذکر شد، مسألۀ اطلاق و اشتراط، مسألۀ عنوانین متضادین نیست بلکه مسألۀ متضایفین است و در آن واحد، هم قابل اجتماع است. ظاهرا در بین واجبات، یک واجبی که غیر از شرائط اربعۀ عامه، بر هیچ چیز دیگر توقف نداشته باشد، نداریم برای اینکه می گویید: صلاه غیر از شرایط اربعه بر وقت توقف دارد. روزه غیر از شرائط اربعه، بر ماه رمضان و آن زمان خاص، توقف دارد. حج توقف بر استطاعت دارد. زکات توقف بر نصاب دارد. ظاهر این است که ما یک واجبی که فقط شرائط اربعۀ عامه، شرطیّت برای وجوبش داشته باشد را نداشته