سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 400

الوجوب باراده نفس الواجب» امر محال و تحصیل حاصل است. خوب این قصد توصل عینا سر از همین مطلب در می آورد، پای ملازمه نیست که کسی بخواهد دفاع بکند، آن طوری که از صاحب معالم دفاع کردیم، آنجا می گفتیم: صاحب معالم می گوید: «یجب علیک نصب السلّم ان اردت الکون علی السطح»، حالا«کون علی السطح» ملازم با ارادۀ نصب سلّم هم هست، دلیل بر این نیست که پای اراده در دایرۀ اشتراط و شرط وارد شود، آنی که در شرط دخالت دارد«اراده الکون علی السطح» است و هیچ مانعی ندارد که وجوب نصب سلم مشروط به ارادۀ«کون علی السطح» باشد. اما اگر ما قصد توصل را در کار آوردیم، با توجه به اینکه قصد توصل منحل به دو اراده است: یکی«اراده ذی المقدمه» و یکی«اراده المقدمه»، پس در حقیقت برگشتش به این می شود که«یجب علیک نصب السلّم ان اردت نصب السلم و اردت الکون علی السطح»، همان«ان اردت نصب السلم» کافی است برای اینکه مسأله را به استحاله بکشاند و حکم بکند به اینکه این تحصیل حاصل است و تحصیل حاصل امکان ندارد.

در نتیجه، عینا همان اشکال مرحوم شیخ به صاحب معالم به خودشان وارد می شود، لکن در آنجا قابل دفاع بود اما در توجه اشکال به خود مرحوم شیخ، دیگر هیچ قابلیت دفاع هم ندارد، خود«اراده الواجب» به عنوان شرط الوجوب اخذ شده، منتها یک چیز دیگری هم اضافه شده، اضافه شدن یک ارادۀ دیگر و یک شیء دیگر، این جلوی استحاله را نمی گیرد، آن«کالحجر فی جنب الانسان» است و هیچ رفع استحاله را نمی کند، اگر نگوییم که استحاله را تأیید می کند! حداقل اینکه آن ارادۀ ذی المقدمه، وجودش«لا یضر و لا ینفع» است، اما ملاک استحاله همان«ان اردت نصب السلم» است که لازمۀ قصد توصل همین«اراده نصب السلم» است و برای قصد توصل غیر از این دو اراده، یک مفهوم و معنای دیگری نمی توانیم تصور کنیم. پس در نتیجه روی احتمال اول در کلام شیخ از نظر مقام ثبوت، مسأله استحاله دارد و چون ثبوتا محال است، دیگر نوبت به مقام اثبات نمی رسد که بحث بکنیم و ببینیم چه دلیلی دلالت بر این معنا می کند و یا نمی کند؟ آن برای چیزهایی است که از نظر ثبوت امکان داشته باشد. این راجع به احتمال اول.

همین دو اشکال به احتمال دوم هم وارد است، منتها نه به آن شدّت صورت شرطیت، اما از نظر ملاک و از نظر معیار بین شرطیه و حینیه در اینجا فرقی نمی کند، فقط فرقش مسألۀ شدّت و ضعف، در وضوح است و الاّ ملاک در هر دو یکسان است.

احتمال سوم در کلام شیخ در واجب بودن قصد توصل

قصد توصل را در دایرۀ واجب بیاوریم، نه این که به صورت شرط وجوب یا قضیۀ حینیه با وجوب