سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 402

اراده و قصد را خلق می کند.

ایجاد اراده نظیر ایجاد وجود ذهنی

همان طور که در باب تصوّر؛ یعنی وجود ذهنی، آیا این وجوب ذهنی چگونه حاصل می شود؟ این وجود ذهنی که بنابر قول تحقیق یک واقعیت است، در مقابل وجود خارجی و یک نوعی است از وجود وجود، «فی مقابل الوجود الخارجی»، موجد این وجود ذهنی چه کسی است؟ چگونه این وجود ذهنی تحقق پیدا می کند؟ خداوند عنایت کرده، که نفس انسان می تواند شیء را در ذهن خودش ایجاد کند و وجود ذهنی به شیء بدهد، «فی مقابل الوجود الخارجی» بدون این که نیاز به ابزار و آلات خارجیه داشته باشد، این وجود ذهنی را نفس انسانی خودش ایجاد می کند و به خلاقیّت نفس تحقق پیدا می کند، همان طوری که در قصد وجود ذهنی مسأله اینطور است، در رابطۀ با اراده هم همینطور است. نفس انسان«خالق الاراده» است، «موجد الاراده» است، منتها این خلاقیت را خداوند به او عنایت کرده، شرک در مسألۀ خلق نیست، این در طول خلاقیت خداوند است و با عنایت و تفضل خداوند این خلاقیت پیدا شده، لذا به مرحوم آقای آخوند(ره) مکرر اعتراض می کردیم که نمی شود اراده را انسان یک امر غیراختیاری و ناشی از علل و عوامل و مبادی که به اختیار انسان نیست، بداند. همینطور وقتی آن علل و عوامل خودش تحقق پیدا کرد، خواه ناخواه اراده تحقق پیدا می کند و اینجا یک اشکال دیگری هم به مرحوم آقای آخوند وارد است که دیگر توضیح این اشکال را بعدا بیان می کنیم، آن وقت با توجّه به این مبنا، با کلام شیخ چگونه باید برخورد کرد.

پرسش:

1 - سه احتمال در کلام نسبت داده شده به مرحوم شیخ(ره) را بیان کنید.

2 - اشکال مرحوم آخوند(ره) بر احتمال شرطیت را تقریب نمایید.

3 - اشکال آخوند(ره) بر کلام شیخ(ره) مبنی بر قصد توصل در واجب را تقریب نمایید.

4 - بیان استاد در جواب از اشکال آخوند(ره) بر قصد توصل را توضیح دهید.