سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 404

چون قید در اینجا قصد توصّل است، اگر قصد را مثل مرحوم آخوند، یک امر غیراختیاری بدانیم، مشکل به وجود می آید برای این که امر غیراختیاری نه می تواند مأموربه، باشد و نه می تواند قید برای مأموربه باشد، بالاخره به هیچ کیفیتی نمی تواند تکلیف متوجه امر غیر اختیاری شود، چه این تکلیف، وجوب نفسی باشد یا وجوب غیری باشد. وجوب غیری هم«تکلیف شرعی و حکم شرعی»، لذا روی مبنای مرحوم آخوند این اشکال هست و البته این مبنا باطل است و ما اراده را یک امر غیراختیاری نمی دانیم.

اینجا یک مؤیّدی به نظر می رسد که در سابق اشاره ای به آن نشده بود و آن این است که از مرحوم آخوند سؤال می شود: شما که قصد و اراده را یک امر غیراختیاری می دانید، در باب عبادات و واجبات تعبّدیه، چگونه قصد قربت در آنها معتبر است؟ چگونه قصد قربت در آنها لزوم دارد؟ عبادت بدون قصد قربت، معنا ندارد تحقق پیدا کند و صحیح باشد. پس در حقیقت قصد قربت که از مقولۀ همین اراده است در واجبات تعبدیه بلااشکال نقش دارد.

اشکال تعلق امر به امور غیراختیاری

ممکن است در ذهن منقدح شود که مرحوم آخوند می فرمودند: قصد الامتثال و اتیان به داعی امر نمی شود در متعلق امر اخذ شود، پافشاری هم داشتند، می فرمودند: در عبادات قصد امتثال در متعلق امر معنا ندارد اخذ شود و مستحیل است، چه به صورت جزئیت و چه به صورت شرطیت، هر دو استحاله دارد. روی این مبنا، ایشان قصد قربت را داخل در متعلق امر نمی داند تا بگویید: یک امر غیراختیاری متعلق وجوب واقع شده است. جواب این اشکال، دو مطلب است: یک مطلب این که ایشان می فرمودند: درست است که اخذ قصد امتثال در متعلق امر ممکن نیست، اما عقل به لزوم قصد امتثال حکم می کند. اگر عقل به لزوم قصد امتثال حکم کرد، دیگر اشکال بیشتر می شود، برای این که عقل چگونه می تواند حکم به لزوم یک امر غیراختیاری بکند؟ چگونه عقل به وجوب و لزوم قصد امتثالی که«امر غیراختیاری» است استقلال پیدا می کند؟ آیا امر غیراختیاری از ناحیۀ عقل می تواند مأموربه واقع شود؟ پس چه فرقی می کند، نزاع در آنجا این است که آیا در متعلق حکم شرعی به صورت جزئیت یا شرطیت، می شود اخذ بشود یا نه؟ و الا لزوم عقلی را ایشان قبول دارند، در حالی که امر غیراختیاری معنا ندارد که لزوم عقلی داشته باشد. این یک جواب.

جواب دیگر از اشکال فوق این است که در همان مبحث، ایشان می فرمودند: اگر قصد قربت به معنای قصد امتثال باشد، نمی شود در متعلق امر اخذ بشود، اما اگر قصد قربت به معنای خود قصد قربت باشد، به همین عنوان قصد قربت؛ یعنی عمل را«بقصد کونه مقرّبا الی ساحه المولی» انجام