سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 405

بدهد، ایشان می فرمودند: هیچ مانعی ندارد که در متعلق اخذ بشود، آنچه که ممنوع است، اتیان به داعی امر است و به تعبیر ایشان: قصد امتثال است، اما قصد قربت، یا«أتیان الشیء بداعی کونه حسنا، بداعی کونه ذا مصلحه» و امثال ذلک، اینها هیچ مانعی ندارد که در متعلق اخذ بشود. سؤال می کنیم:

شما که قصد را یک امر غیراختیاری می دانید، چگونه می فرمایید: مانعی ندارد در متعلق اخذ بشود؟ مگر امر غیراختیاری می تواند در متعلق حکم وجوبی اخذ شود؟

پس فرق بین قصد امتثال و قصد قربت، با این که هر دو روی مبنای شما باید در استحاله شرکت داشته باشند، این است که در قصد امتثال، یک اشکال دور و امثال ذلک هم بنابر قول شما لازم می آید، اما در قصد قربت روی مسألۀ غیراختیاری بودن، استحاله تحقق پیدا می کند، نه این که مستلزم دور و اشباه دور باشد. لذا یکی از اشکالات مهم به مرحوم آخوند در رابطۀ با این که ایشان اراده را یک امر غیراختیاری می دانند، این است که مشکلۀ قصد قربت را در باب عبادات با توجه به غیراختیاری بودن اراده و قصد، چگونه حل می کنند؟ هیچ راهی برای حل این اشکال از طرف ایشان به نظر نمی رسد و گفتیم که این مبنا غیرصحیح است.

نتیجتا از یک طرف، مبنای شیخ در واجب مشروط این است که قید به مادّه ارتباط دارد نه به هیئت و از طرفی هم معتقدیم که اراده یک امر اختیاری است و می تواند به صورت قیدیّت در واجب اخذ شود. لذا نتیجۀ احتمال سوم این می شود که مرحوم شیخ بفرماید: وجوب غیری مقدّمی به یک امر مقیّدی، تعلق گرفته که آن امر مقیّد عبارت است از نصب سلّم«مقیدا بقصد التوصّل به الی ذی المقدمه و الی الکون علی السطح» این هم روی مبنای شیخ در واجب مشروط درست است، هم روی مبنای ما که اراده و قصد را یک امر اختیاری می دانیم و می گوییم که می تواند متعلق تکلیف واقع شود.

اگر مطلب به اینجا منتهی شد، دیگر نزاعی با مرحوم شیخ در مقام ثبوت نخواهد بود، برای این که در مقام ثبوت، مشکله ای به نظر نمی رسد. چه اشکالی دارد که وجوب غیری به نصب سلّم مقیّد«بقصد التوصّل به الی ذی المقدمه» تعلق بگیرد؟ از نظر مقام ثبوت، اشکالی به این مسأله متوجه نیست، به خلاف دو احتمال اولی که ذکر کردیم که هر دو احتمال از نظر مقام ثبوت مورد اشکال بودند.

طرح اشکال برحسب مقام اثبات

در مقام اثبات اینجا دیگر نمی توانیم با مرحوم شیخ مسأله را تمام کنیم، برای این که هنوز اصل بحث ملازمۀ بین وجوب ذی المقدمه و وجوب مقدمه - که اساس بحث در باب مقدمۀ واجب است - را وارد نشده ایم و این چیزهایی را که در این مدّت بحث می کنیم و یک قسمت هم بعد، همه برای بحث مقدمۀ واجب جنبه های مقدمی دارد. وقتی که وارد اساس بحث شدیم، آنجا در ابتدا یکی از دو