سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 41

باشیم. نه تنها اکثر، بلکه تمامی واجبات به یک اعتبار، شرایط دیگری هم دارد«من الوقت و الزمان الخاص و النصاب و المسائل الاخر». ظاهرا روی این بیان، نمی توان برای واجب مطلق مصداق و مثالی ذکر کرد.

در این مسأله اساس این تعریفها باطل است. اساس این است که برخوردشان برخورد به دو عنوان متضاد است در حالی که واقعیت مسأله، تضایف است و اگر تضایف شد، باید همۀ شرایط را حساب کنیم، با همۀ مضاف الیه ها برخورد کنیم. هر مضاف الیهی که شرطیت برای وجوب دارد، واجب را نسبت به آن مشروط بدانیم و هر مضاف الیهی که شرطیت برای وجوب ندارد، واجب را نسبت به آن مطلق بدانیم و بسیاری بلکه تمامی واجبات هم اتّصاف به عنوان اطلاق دارد و هم اتّصاف به عنوان مشروط دارد. شاید یک واجبی پیدا نکنیم که مشروط محض باشد نسبت به تمامی مضاف الیه ها و یا مطلق محض باشد نسبت به تمامی مضاف الیها، بلکه در تمامی واجبات، - این دو عنوان متضایف به لحاظ شرایط مختلف - هم عنوان مطلق هست و هم عنوان مشروط. این راجع به اصل تعریف مطلق و مشروط بود.

اختلاف شیخ انصاری(ره) و مشهور در تعریف واجب مطلق و مشروط

اما بحث مهمی که در مسألۀ واجب مطلق و مشروط مطرح است، آن خلاف عجیب و عظیمی است که بین شیخ انصاری شیخ اعظم بزرگوار(ره) و بین مشهور واقع شده که محل این نزاع، در یک سنخ قضایای تعلیقیه ای است که مشتمل بر شرط و جزاء است و جزائش هم مشتمل بر ماده و هیئت است مثل«ان جائک زید فاکرمه» که یک قضیۀ شرطیه است و مشتمل بر شرط و مقدّم و جزاء است و جزاء هم یک جمله ای است که مشتمل بر هیئت و ماده است. «اکرمه» که خودش یک جملۀ مستقلی است، منتها در این قضیۀ شرطیه، به صورت جزاء برای شرط واقع شده است. محل نزاع بین شیخ و بین مشهور این است که در مثل«إن جائک زید فاکرمه»، آیا این شرط که عبارت از مجیء زید است و به عنوان قید مدخلیّت دارد، برای چیست؟ آیا شرط برای هیئت«اکرمه» است؟ هیئت اکرم دلالت بر همان وجوب می کند؟ دلالت بر بعث و تحریک اعتباری که عبارت از همان ماهیّت وجوب است، دارد؟ آیا این قید، «قید للوجوب و قید للحکم» یا اینکه این قید به مادۀ«اکرمه» ارتباط دارد که مادۀ «اکرمه» عبارت از اکرام است؟ مثل اینکه به جای«اکرمه»، تعبیر کرده بود به«یجب اکرامه»، «إن جائک زید یجب علیک اکرامه»، اگر این طوری تعبیر می کرد، آیا این مجیء زید، قید برای وجوب و قید برای حکم است یا اینکه می خواهد اکرام را مقیّد به مجیء کند؟ همان طوری که یک قیدی همراه اکرام هست و آن اضافۀ اکرام به زید است. شما اگر به جای زید، عمرو را اکرام کنید، این تکلیف