سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 417

استطاعت حاصل شد به دنبال آن وجوب حج هم تحقق پیدا می کند، اما اگر یک چیزی مدخلیت در مأموربه داشت و قید برای ماده بود و دخالت در متعلق امر داشت، لازم التحصیل است، مثل صل مع الطهاره، همان طوری که ایجاد صلاه لازم است تحصیل این قید طهارت هم لزوم دارد و بر مکلف واجب است این قید را در خارج ایجاد کند. پس اگر موصلیت در کلام صاحب فصول به عنوان شرط وجوب غیری مقدمی مطرح بود دیگر«لا یجب تحصیل الموصلیه» اگر موصلیت خودبه خود حاصل شد، آن وقت وجوب مقدمی تحقق پیدا می کند. اما اگر این موصلیت قید برای متعلق شد اینجا همانطوری که تحصیل خود مقدمه لزوم دارد، تحصیل این قید ایصال و عنوان موصلیت هم یکون لازما و اگر بخواهیم بین اینها از نظر تعبیر فرق بگذاریم، فرقش به این صورت است: در صورت شرطیت باید بگوییم که«تجب المقدمه ان کانت موصله» و این شرط را در رابطۀ با«تجب» بگیریم«تجب ان کانت المقدمه موصله» اما در تعبیر دوم باید بگوییم: «تجب المقدمه الموصله» یا «تجب المقدمه مع الایصال» که مع به مقدمه ارتباط دارد و به واجب مربوط است نه اینکه به تجب و اصل حکم ارتباط داشته باشد.

استحالۀ شرط ایصال در مقدمه

پس ابتداء در کلام صاحب فصول دو احتمال جریان دارد، حالا اینطوری که گفته شده و حق هم هست گفته اند که آن احتمال اول که مسأله ایصال را به صورت شرط وجوب مطرح بکنیم از نظر مقام ثبوت یک استحالۀ بسیار روشن و بدیهی دارد که دیگر نوبت برای مقام اثبات باقی نمی گذارد، در همان مرحلۀ ثبوت استحالۀ بیّن و استحالۀ روشن دارد. برای این که همانطوری که در قضایای شرطیه همیشه رتبۀ شرط تقدم بر جزا دارد، اگر گفت: «ان استطعتم یجب علیکم الحج» یعنی رتبۀ استطاعت قبل از رتبۀ وجوب حج است«شرط متقدم علی الجزاء»، اول باید استطاعت تحقق پیدا کند بعد مسألۀ وجوب حج و تکلیف تحقق پیدا کرد. این به صورت یک ضابطۀ کلیه در تمامی قضایای شرطیه مطرح است که«شرط متقدم علی الجزاء من حیث الرتبه». در«ما نحن فیه» اگر بخواهیم این ضابطۀ کلیه را پیاده کنیم باید مسأله اینطور باشد، بگوییم: «تجب المقدمه ان کانت موصله» یعنی مقدمه اگر موصله شد و عنوان ایصال تحقق پیدا کرد آن وقت است که مقدمه اتصاف به وجود پیدا می کند. مقدمه چه زمانی موصله می شود و عنوان ایصال تحقق پیدا می کند؟ گفتیم که مقصود از ایصال قصد الایصال نیست قصد التوصل نیست، مقصود از ایصال، همان واقعیت ایصال است. همان خارجیت ایصال است. چه زمانی نصب سلّم عنوان ایصال پیدا می کند؟ وقتی که کون علی السطح بر آن مترتب شود، نه این که فقط ترتب آن را اراده کنیم و قصد کنیم انجام کون علی