سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 42

تحقّق پیدا نکرده و این تکلیف موافقت نشده است. عقیدۀ مرحوم شیخ این است که همان طوری که متعلق وجوب اکرام مضاف به زید و مقیّد به زید است به طوری که اگر شما به جای زید، دیگری را اکرام کنید، مأموربه در خارج تحقق پیدا نکرده، یک قید دیگری هم در کار است و آن آمدن زید است سراغ شما. در حقیقت، دو قید اینجا مطرح است: یکی اکرام«مقیّدا بکونه مضافا الی زید» و قید دوم هم دارد: اگر زید را در خیابان دیدی و اکرام کردی فایده ندارد«إن جائک زید فاکرمه». «زید متصف بانّه جاء الیک»، «الجائی»، این هم در مأموربه دخالت دارد، در اکرام دخالت دارد. پس مأموربه عبارت از اکرام مقیّد به قیدین است: «احد القیدین» عبارت از اضافۀ به زید است، قید دومش هم این است که جمیع حالات زید، ولو در کوچه و خیابان به زید برخورد کند، ملاک نیست تنها در یک حالت مخصوص است و آن حالت«جائک» اتّصاف زید«و اسناد المجیء الی زید» و آمدن زید به سراغ شما.

نتیجۀ اختلاف شیخ(ره) و مشهور در واجب مطلق و مشروط

پس این اختلاف بین مشهور و بین مرحوم شیخ هست که مشهور در قضیۀ شرطیۀ«إن جائک زید فاکرمه»، برای این شرط و قید مجیء زید مدخلیّتی در وجوب قائلند اما مرحوم شیخ برای«ان جائک زید» قیدیّت در واجب قائل است، نه قیدیت در اصل وجوب. روی مبنای مشهور تا زمانی که مجیء زید در خارج تحقق پیدا نکند، این حکم مولا فعلیّت پیدا نمی کند. در مثل«اذا زالت الشمس فصلّ صلاتین» هم همین مسأله است. «اذا زالت الشمس فصل صلاتین»، روی مبنای مشهور، زوال شمس، شرطیت برای اصل وجوب نماز ظهر و عصر دارد. معنایش این است که تا زوال شمس تحقق پیدا نکند، اصلا این حکم به وجوب نماز ظهر و عصر فعلیت پیدا نکرده ولو اینکه مولا قبلا انشا کرده، اما انشا وقتی بخواهد به مرحلۀ فعلیت برسد، توقف دارد بر اینکه زوال شمس در خارج تحقق پیدا کند. اما روی بیان مرحوم شیخ(ره) که زوال شمس را قید برای واجب بدانیم، همان موقعی که مولا می گوید: «ان جائک زید فاکرمه»، حکم، فعلیت پیدا کرده، منتها واجب مقیّد است، مأموربه تقیّد دارد، اما حکم مطلق است، حکم هیچ گونه قید و شرطی ندارد. حکم وجوب الاکرام است بدون اینکه حالت انتظاری از نظر فعلیت حکم مطرح باشد، منتها اکرام دو قید دارد.

پس روی بیان مشهور، «قبل تحقّق الشرط» در قضیۀ شرطیه، حکم فعلیت پیدا نمی کند اما روی بیان مرحوم شیخ، به لحاظ اینکه حکم هیچ قید و شرطی ندارد، حکم فعلیت دارد ولو اینکه واجب و مأموربه و مکلّف به مقیّد است. و ثمراتی بر این بار می شود. ابتداء خیال نشود که چه فرق می کند که تا زید اتصاف به مجیء پیدا نکند، لازم نیست اکرام شود؟ به کیفیتی که مرحوم شیخ با این قضیه