سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 424

وجوب ندارد، بلکه مقدمۀ موصله وجوب پیدا می کند، پس برای وجوب غیری سوم هم، یک مقدمۀ موصله باید پیدا بشود. تا پای مقدمۀ موصله پیش می آید، باز مسألۀ ترکیب تحقق پیدا می کند، ترکیب که تحقق پیدا کرد، ذات جزئین می شود و هر جزئی مقدمیت دارد، پس وجوب پیدا می کند و چون وجوب مقدمی به ذات مقدمه متعلق نیست، بلکه به مقدمۀ به قید ایصال تعلق می گیرد، در این وجوب غیری چهارم هم، عنوان ایصال مطرح می شود و در نتیجه باز ذات مقدمه جزئیت و مقدمیت پیدا می کند، آن هم در آن ترکیب است، هر ترکیب هم ملازم با جزئیت است، جزئیت هم ملازم با مقدمیت است، مقدمیّت به تنهایی هم در باب وجوب غیری مطرح نیست. پس در هر مرحله ای پیش بروید همین مرکب و همین جزئیت و همین مقدمیت و همین مدخلیت قید ایصال مطرح است و جایی نیست که آنجا رکود پیدا کند و وقوف پیدا کند الی غیر النهایه پس تسلسل به وجود می آید؛ و در تسلسل هم که در جای خودش برهان بر استحالۀ آن قائم شده است. پس دومین اشکال، بر صاحب فصول به حسب مقام ثبوت، این است که قول ایشان«یستلزم التسلسل و هو محال».

جواب از اشکال تسلسل در مقدمۀ موصله

لکن جوابی که از این اشکال می توانیم بدهیم که سابقا هم اینطور در مسأله، تفصیل قائل شدیم، این مبنا را به صورت کلّی نمی توانیم بپذیریم که هر جا مرکبی وجود داشت و اجزائی وجود داشت، این اجزا اتصاف به مقدمیت پیدا کند. اتصاف به جزئیّت به طورکلی هست، مرکب نمی شود اجزائش اتصاف به جزئیت نداشته باشند، اما این که هر کجا اتصاف به جزئیت است، اتصاف به مقدمیت هم باشد، این مسأله را به صورت کلی نمی پذیریم بلکه در مرکبات در این رابطه تفصیل قائل هستیم.

مرکب اگر مرکب عقلی باشد مثل ماهیت که ترکّب از جنس و فصل دارد، اینجا مسألۀ مقدمیت را نمی پذیریم و اصلا شاید تعبیر به مقدمه در این مورد غلط باشد، می تواند انسان بگوید: «الحیوان جزء جنسی للانسان»، اما نمی شود تعبیر کرد که«الحیوان مقدمه للانسان» و همین طور در ناطق می شود تعبیر کرد، واقعش هم این است که ناطق«جزء فصلی للانسان» اما ناطق«مقدمه للانسان»، این تعبیر به مقدمیّت در اجزای ماهیت که ترکبش یک ترکب عقلی است، امر معهود و قابل قبول نیست. همینطور در مرکبات حقیقیۀ خارجیه مثل ترکّب انسان خارجی از ماده و صورت که هر دو جزء ماهیت انسان هستند و ترکب انسان از ماده و صورت یک ترکیب واقعی و خارجی است، در اینجا هم مسألۀ مقدمیت مطرح نیست اگر بگوییم: «صوره الشیء، جزء للشیء» یک تعبیر صحیحی است؛ اما«صوره الشیء» که صورت اینقدر مهم است که اصلا حقیقت شیء عبارت از آن صورت است، این طور تعبیر کنیم: «صوره الشیء» یا«ماده الشیء مقدمه للشیء»، صحیح نیست. لذا در این