سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 425

نوع مرکبات که از آنها به مرکب حقیقی و واقعی تعبیر می شود، مسألۀ جزئیت مطرح است، اما مسألۀ مقدمیت مطرح نیست.

مرکبات صناعی و مرکبات أعتباری

دو جور مرکب دیگر داریم که آنجا اگر کسی تعبیر به مقدمیت کند مانعی ندارد: یکی مرکبات صناعیه مثل اتومبیل که مرکب است از شاید هزار جزء که به کیفیت خاصی باهم ارتباط داده شده اند تا آن اثری که«یتوقع» از ماشین بتواند آن اثر بر آن ترتب پیدا کند؛ در این مرکبات مانعی ندارد که هم عنوان جزئیت را بپذیریم که این علی القاعده است و هم عنوان مقدمیت را بگوییم: این پیچ و مهره های اتومبیل مقدمۀ برای اتومبیل هستند. در این موارد مانعی ندارد که کسی عنوان مقدمیت را علاوۀ بر جزئیت مطرح کند.

از این بالاتر؛ یک مرکباتی داریم که از آن تعبیر می شود به مرکبات اعتباریه و آن مرکباتی است که یک معتبری مثل شارع مقدس اسلام، اجزائی را که هر کدامشان داخل در تحت یک مقوله است و ماهیت و مقولات آنها باهم متغایر و متباین است، را باهم جمع کرده و به یک دید وحدتی به اینها نگاه کرده به لحاظ آن احاطۀ علمی که شارع به حقائق اشیاء دارد و ما نداریم، اینها را شیء واحد دیده، حکمی به آن متعلق کرده و آثاری را اخبار کرده در رابطۀ با اینها مثل مسألۀ صلاه، که مرکب است، اما چه مرکبی؟ مرکب عقلی نیست، مرکب حقیقی نیست، مرکب صناعی هم نیست، بلکه مرکب اعتباری است. لذا هم فعل در آن مدخلیت دارد هم قول، هم مقولۀ اضافه در آن مدخلیت دارد هم مقولۀ أین، اما شارع این مجموعه را شیء واحد دیده به طوری که ارتباط بین أجزاء به نحوی است که اگر یک عمل جزئی تخلل پیدا کند در صورت عمد، مثل این که آن شیء واقع نشده اصلا، چون شارع احاطۀ علمی دارد او می داند که این مجموعۀ به این کیفیت معراج مؤمن است، مجموعۀ به این کیفیت«قربان کل تقی» و همینطور آثار دیگری که بر صلاه مترتب است، لذا«یعتبر و یری و ینظر الی الصلاه بعنوان شیء واحد» حکم به وجوب را معلق کرده بر این شیء واحد و آثاری را در رابطۀ با این مرکب اعتباری، اخبار کرده و بیان کرده، اگر علاوۀ بر مسألۀ جزئیت، مسأله مقدمیت را هم نسبت به اجزاء مطرح کنید، مانعی ندارد. همان طوری که وضو، رکوع، سجود مقدمات صلاه هستند؛ ولو این که در تعبیرات متعارفه عنوان مقدمات را از عنوان مقارنات جدا کرده اند، اما در عین حال دلیلی بر خلاف آن نداریم که شما رکوع را مقدمۀ نماز بدانید، یک برهانی برخلافش قائم نیست. پس در نتیجه در مرکبات صناعیه و مرکبات اعتباریه، مبنای مقدمیّت اجزاء را می توانیم بپذیریم، اما در مرکبات عقلیه و خارجیه قابل پذیرش نیست.